Damkunst

Sijbrands - Beeke

Ton Sijbrands (l.) mag tijdens het Lucas Bols-toernooi 1961/1962 voor de analfabete Baba Sy de ene winstpartij na de andere noteren. Geert van Dijk kijkt aandachtig toe. Foto: Nationaal Archief

Mijn eerste scalp

Auteur: Ton Sijbrands

25-03-2024

Het precieze moment waarop ik met het damspel in aanraking kwam, kan ik niet meer achterhalen. Dat klinkt misschien vreemd uit de mond van iemand die zichzelf meermaals als een "cijferfreak" heeft betiteld, maar toch ís het zo. Het enige wat ik met aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid kan stellen, is dat ik negen dan wel tien jaar oud moet zijn geweest toen mijn ouders mij de regels van het spel bijbrachten.
(Op de achterkant van het eerste deel van "Mijn Hollands Universum" heeft ChatGPT, de bescheiden chatbot („nee joh – mijn naam hoeft er niet bij") die zo goed was de flaptekst voor zijn rekening te nemen, er gemakshalve "negen jaar" van gemaakt. Maar daar valt dus wellicht het een en ander op af te dingen.)
Ik denk dat ik eerder negen dan tien zal zijn geweest, omdat het voor mijn gevoel nog een eeuwigheid geduurd heeft (maar ik besef dat dit niets hoeft te zeggen) voordat ik mij, niet lang na mijn elfde verjaardag (15 december 1960), aan de hand van mijn vader bij de Christelijke Damvereniging Amsterdam aanmeldde. Maar van dat allesbepalende moment –op de kosmos bezien volstrekt onbeduidend, maar voor de loop van míjn leven van beslissende betekenis– waarop mijn ouders het kartonnen dambord uit de kast haalden dat mij al zo lang intrigeerde, is nooit enige aantekening gemaakt. En er is niemand (meer) bij wie ik het zou kunnen navragen. Het bedoelde voorval moet dus ‘ergens’ in 1959, uiterlijk 1960 hebben plaatsgevonden. Nauwkeuriger dan dit krijg ik mijn ‘geboorte-als-dammer’ niet in het vizier: die nog betrekkelijk ruime marge van een jaar laat zich onmogelijk wegredeneren.

Zoals gezegd: in de winter van 1960/1961 werd ik lid van CDA, waar ik voorlopig alleen de door Leen de Rooij en Henk Smit geleide jeugdafdeling bezocht, zaterdagmiddag in de toenmalige Pniëlkerk (thans Podium Mozaïek) aan de Bos en Lommerweg. Maar zo’n twee, drie maanden later maakte ik de overstap naar de "senioren", die hun clubavond in het Max Euwe Huis aan de Bilderdijkstraat hadden. Zodat ik op vrijdag 14 april 1961 mijn eerste ‘officiële’ partij (dat wil zeggen mét klok én verplicht noteren) speelde tegen Wim Zoutman, een dammer die –zo meen ik mij althans te herinneren– niet veel later het lidmaatschap van CDA zou verruilen voor dat van de Jehovah's Getuigen.
Mijn onervarenheid en uiterst gebrekkige, om niet te zeggen non-existente kennis van het spel (mijn enige ‘kompas’ bestond uit het boekje "Ken Uw Sport" van de onvolprezen J.F. Moser), maakten dat mijn eerste partijen domweg niet om áán te zien waren. Het was dan ook niet voor niets dat een hedendaagse topspeler die zich –inmiddels alweer meer dan tien jaar geleden– op mijn verzoek over de redactie van mijn autobiografie had ontfermd, mij dringend ontraadde partijen als Sijbrands-Zoutman 1961 te publiceren, een advies waaraan ik mij tot dusver wijselijk heb gehouden.
Maar ik ontwikkelde mij pijlsnel, en mijn spel ging met sprongen vooruit. Dat was enerzijds te danken aan de wekelijkse lessen van R.C. Keller, die tijdens het Lucas Bols-toernooi 1961/1962 –waar ik voor de analfabete Baba Sy de ene winstpartij na de andere mocht noteren!– zijn trainersoog op mij had laten vallen. Anderzijds zal van de lectuur en bestudering van het door Piet Roozenburg samengestelde toernooiboek over het WK 1948, dat ik van mijn club- én buurtgenoot Piet Verweij cadeau had gekregen (zie ook pagina 366 van Mijn Hollands Universum), een vormende én stimulerende werking zijn uitgegaan. Hoe dan ook – na afloop van dat eerste jaar zou ik in de onderlinge competitie van CDA, waarin ik als tweede achter Paul Johannesen was geëindigd, van de B-groep naar de A-groep promoveren. En in de laatste drie maanden van 1962 zou ik mijn eerste individuele succes boeken door met een score van 19 uit 10 (alleen tegen Henk Werner werd het remise) het Jeugdkampioenschap van Amsterdam op mijn naam te schrijven.
Eerder datzelfde jaar was ik overigens –op aanraden van Keller– eveneens lid geworden van Gezellig Samenzijn, de "Club der Meesters", zoals Moser het in zijn "Zak-encyclopedie voor Dammers" (Baarn 1960) noemt. Bij GS had ik in de zomer van 1962 meegespeeld in de Jeugdcompetitie, waarin ik onder meer een haarscherp duel in de zogeheten Jurg-variant met theoreticus Rob Jansen had uitgevochten. Ook had ik mijn nieuwe ‘deeltijdvereniging’ vertegenwoordigd in de Clubcompetitie voor Jeugdvijftallen. Daarin waren wij met GS II kampioen geworden door –ongekende triomf!– de oudere jongens van GS I te verslaan.

Wat er al enige tijd aan zat te komen, en waar men bij mijn eerste club wellicht al langer bevreesd voor was geweest, werd in maart 1963 werkelijkheid: ik verhuisde definitief van CDA naar het veel sterkere GS. Ik kreeg een plaats in het derde (senioren)team, waarvoor ik vier partijen won –onder anderen van KDA'er J. Huismans en de markante Tinus Delsen van APGS– maar óók een buitengewoon instructieve partij verlóór van de niet minder markante DSTO'er Van den Heuvel. Die had overigens in de clubcompetitie van 1951 op spectaculaire wijze meervoudig NK-finalist André ("Puk") Ligthart verslagen. Voor díé lezers die het zónder Mosers "Modern Openingsspel" moeten stellen (zie anders pagina 27 van het eerste deeltje): in Van den Heuvel-Ligthart 1951 was na 17 zetten dezelfde explosieve 19x19-stand ontstaan als vier jaar later in de NK-partij W. de Jong-Bom 1955 op het bord zou verschijnen! En Ligthart was op exact dezelfde, lichtelijk naïeve wijze ten onder gegaan als Bom!

Eind mei, begin juni 1963 boekte ik mijn tweede individuele succes. In het door Gezellig Samenzijn georganiseerde Jeugdtoernooi, waaraan behalve door leden van GS (ik noem slechts Herman van Westerloo en Dick Roelofs) óók werd deelgenomen door spelers die –zoals Anton Schotanus en Fred Ivens– al een zekere landelijke bekendheid genoten, kwam ik tot een score van 12 uit 7. Dat was ruimschoots voldoende voor een eerste plaats, 2 punten vóór het trio Ivens/Schotanus/Van Westerloo.

Inmiddels had ik mijn ‘dambibliotheek’ uitgebreid met de zogeheten "Partijenboekjes" die het District Amsterdam (lees: secretaris Klaas van Netten) uitgaf van de belangrijkste wedstrijden die er destijds werden gehouden. Dat waren gestencilde boekjes met louter notaties van de gespeelde partijen, slechts hier en daar opgesierd met een verdwaald, door R.C. Keller geautoriseerd vraag- of uitroepteken. Dankzij die Partijenboekjes nam ik kennis van de NK-toernooien van de jaren 1961-1963 (Wim de Jong! Piet Roozenburg!) en van het toernooi om het WK 1960, waarin Sjtsjogoljev, Baba Sy en Koeperman een klasse apart waren. Én ik was, anderhalf jaar tevoren tijdens het eerder genoemde Lucas Bols-toernooi 1961/1962, in het bezit gekomen van de twintig partijen die Sjtsjogoljev en Koeperman najaar 1961 in hun eerste tweekamp om de wereldtitel hadden gespeeld. De vier ongelooflijk dichtbetypte A3-vellen die de Zuid-Hollandse meester Philip Ham –bekend van zijn prachtige overwinning (1939) op toenmalig wereldkampioen Raichenbach– in het Amsterdamse Hotel Krasnapolsky aan de man trachtte te brengen, bevinden zich ruim 62 jaar na dato nog altijd in mijn archief.
Dat ik zo nadrukkelijk de aandacht vestig op die –overigens ook anno 2024 nog zeer genietbare!– matchpartijen uit 1961, heeft onder meer te maken met het feit dat ik mij bij mijn duel met Schotanus in het Jeugdtoernooi 1963 sterk liet inspireren door de 9e matchpartij Koeperman-Sjtsjogoljev. Ik overdrijf geenszins: in de 13x13-fase die na 32 zetten haar intrede had gedaan, was mijn stand zowaar honderd procent identiek aan die van Koeperman! En doordat ik –anders dan Koeperman, die had moeten toezien hoe Sjtsjogoljev het gevaar tijdig afwendde– óók nog eens aan zet was, kon ik een vleugelaanval inzetten die in alle varianten doorslaggevend bleek!
(Iets anders is dat ik vlak daarvoor, in de 14x14-fase, een bizarre, volstrekt athematische opstelling had ingenomen die mijn totale gebrek-aan-ervaring verried. Inderdaad betrof het mijn allereerste confrontatie met de halve hekstelling, een speltype overigens waarover –naar mijn indruk– zelfs vandaag de dag nog heel verschillend wordt gedacht. Maar de laatste twintig zetten van die partij pakt men mij niet meer af.)

[Klik hier om naar break-out 1 (Van Dijk-Beeke 1957) te gaan.]

1.34-29...Een doodnormale openingszet. Maar dat was het destijds niet voor míj: tot juni 1963 had ik nog niet één officiële partij met 1.34-29 geopend!
(De acht vriendschappelijke ‘1.34-29-partijen’ die ik −zónder klok− op mijn kamertje in het ouderlijk huis had gespeeld tegen Albert Pater (4x) en Ruud Palmer (idem), tellen uiteraard niet mee.)
Hoewel er beslist periodes in mijn leven zijn geweest waarin ik mij er regelmatig van bediende, is 1.34-29 nooit echt mijn favoriete openingszet geworden. Sterker nog: met nadrukkelijke uitzondering van 1.35-30 en 1.32-27 heb ik met alle andere zetten aanzienlijk méér praktijkervaring opgedaan!
1....17-22Eerder datzelfde jaar had Beeke in zijn NK-partijen tegen Holstvoogd en Van Hal voor 19-23gekozen. Na 2.32-2823x323.37x2814-194.38-32/42-37 10-145.42-38/37-32 5-106.41-37had hij in het eerste geval met 6…20-24 7.29x20 15x24 vervolgd en in het laatste met het relatief scherpere 6…16-21!?. 2.40-3411-173.45-406-11(zie diagram)

4.50-45...Dit wordt door menigeen als het logische vervolg op de eerste drie zetten beschouwd. Maar men kán zich ook op het standpunt stellen dat met 3.45-40 de ontwikkeling van wits rechtervleugel in feite al is voltooid, en dat het −dus− nú al tijd is voor hetzij 4.31-26, hetzij 4.32-28.
Daar komt nog iets anders bij. Er zíjn namelijk zwartspelers die met hun keuze voor 1…17-22 en 2…11-17 enzovoort weliswaar de indruk wekken dat zij bereid zijn een scherp gevecht in (bijvoorbeeld) de Keller-variant aan te gaan, maar die in werkelijkheid met 4…22-27 (5.32x21 17x26; 5.31x22 18x27 6.32x21 17x26) het hazenpad kiezen zodra zij daartoe de gelegenheid krijgen. Als je daar als witspeler geen bezwaar tegen hebt, is er uiteraard geen enkele reden niet gewoon 4.50-45 of, ingeval 45 op 44 staat (1.33-29 17-22 2.39-33 11-17 3.44-39 6-11), 4.50-44 te doen. Maar voor wie mocht menen dat een werkelijk winststreven gebaat is bij optimale strijd en dito spanningen, kán het een overweging zijn om 4.31-26 te spelen.

[Klik hier om naar break-out 3 (vertakking 1.33-29 17-22) te gaan.]

4....1-6Beeke houdt de symmetrie −nog even− in stand, om haar pas op de volgende zet voorgoed los te laten.
„Wat in symmetrische stellingen voor de ene kleur geldt, geldt vrijwel per definitie ook voor de andere kleur", schreef ik op pagina 31 van Mijn Hollands Universum. Aanleiding vormde de onversneden klassieke 20x20-stand die na acht zetten (1.31-27 18-23 2.33-28 17-21 3.39-33 12-18 4.34-30 20-24 5.30-25 21-26 6.44-39 7-12 7.40-34 11-17 8.34-30 17-21) op het bord prijkte in mijn partij tegen Ruud Palmer uit de allesbeslissende slotronde van het Jeugdkampioenschap van Amsterdam 1963.
(Ter zijde: bij het ingaan van die slotronde, die overigens nog geen vier maanden na het onderhavige duel met Beeke plaatsvond, konden Palmer en ik beiden op een honderd procentscore bogen! De enige vraag waarop het antwoord 61 jaar na dato nog altijd in nevelen gehuld gaat, is of het om een score van 12 uit 6 ging dan wel −nogal een verschil− 20 uit 10. Zie Epiloog-2 op de pagina’s 60 en 61.)
Maar wat ik ten aanzien van (symmetrische) klassieke standen beweerde, is natuurlijk evenzeer van toepassing op (symmetrische) flankstanden. En waar wit zo-even serieuze alternatieven had in 4.31-26 en 4.32-28, had zwart op zíjn beurt bruikbare alternatieven in 4…20-25 en 4…19-23. Vooral de eerste van die beide voortzettingen is populair onder zwartspelers die de Keller-variant graag met verwisselde kleuren tegenspelen (4…20-25 5.35-30 19-23 6.32-28 23x32 7.37x28 16-21 8.41-37 21-27 9.28-23 11-16 10.31-26 27-31 enzovoort enzovoort). 5.31-26...Het veruit bekendste en −naar mijn smaak− enige serieuze alternatief voor de tekstzet bestaat uit 5.32-28. Ook hiervoor geldt dat een en ander gemakkelijk op zetverwisseling zou kunnen neerkomen. De stelling na 5.32-28 16-21 6.31-26 kan tenslotte ook via 5.31-26 16-21 6.32-28 tot stand komen. En na 5.32-28 19-23 6.28x19 14x23 7.35-30 16-21!? 8.31-26 is exact dezelfde stelling op het bord verschenen als na 5.31-26 16-21 6.32-28 19-23 7.28x19 14x23 8.35-30. Maar het is eveneens denkbaar dat 5.32-28 een zelfstandig vervolg krijgt in de vorm van 5...19-23 6.28x19 14x23 7.35-30 10-14 en nu óf direct 8.31-27 22x31 9.36x27 (9…20-25), óf eerst 8.40-35 14-19 en dan pas 9.31-27 22x31 10.36x27 (zoals in de hierboven genoemde partij Boomstra-Cordier 2015!). 5....19-23Het is waar dat van de drie ‘gecanoniseerde’ voortzettingen waarover zwart in de stand na 5.31-26 beschikt (waarmee ik impliciet bedoel te zeggen dat de aanhangers van 5…20-24 6.29x20 14x25/15x24 niet eens de kiesdrempel halen), 5…19-23 de minst populaire is. Zo kan men alleen al het symmetrische 5...20-25 ruim anderhalf keer zo vaak aantreffen, om maar te zwijgen van het door Keller geïntroduceerde 5...16-21, dat bijna zeven keer zo populair is! Desondanks mankeert er in mijn ogen absoluut niets aan de tekstzet. Evenals 5...16-21 of 5...20-25 kan 5…19-23 tot buitengewoon levendig spel leiden, ongeacht of wit met het ambitieuze 6.35-30 vervolgt (merk op dat na 6...20-25 dezelfde stelling zou zijn ontstaan als na 5...20-25 6.35-30 19-23) dan wel met de voortzetting waarvoor hij in de partij kiest: 6.32-28...Een boeiende vraag is waaruit in de stelling na 6.35-3020-25(die overigens veel vaker via 5…20-25 6.35-30 19-23 tot stand komt; zie analysediagram) wits kansrijkste speelwijze bestaat.
Moet hij 7.32-28 23x32 8.37x28 doen? Of verdient 7.30-24 dan wel 7.40-35 de voorkeur? De genoemde volgorde weerspiegelt en passant de populariteit van de drie verschillende opties. Er is van alles over te melden, maar een en ander valt helaas buiten het kader van dit artikel, zoals hier ook voor beschouwingen over de Keller-variant of de Keller-variant-met-verwisselde-kleuren geen plaats is.
De enige persoonlijke ontboezeming die ik met de lezer wil delen, is dat ik −terugkijkend− schrik van de ronduit povere manier waarop ik de stand na 6.35-30 20-25 in de eerste helft van de jaren zeventig be-, nee: mishandelde. Want (bijna) wereldkampioen of niet: zowel tegen Gantwarg (WK 1972) als tegen Herman van Westerloo (Kloksimultaan VAD 1973) wist ik na 7.32-28 23x32 8.37x28 13-19 niets beters te bedenken dan 9.30-24 19x30 10.29-23 18x29 11.33x35 22x33 12.38x29. Pas in de jaren tachtig zou ik ook deze specifieke vertakking eindelijk in de vingers krijgen.

6....23x327.37x2820-248.29x2015x24!?Mét direct 7...16-21 is dit het interessantste vervolg op 5…19-23, veel interessanter dan het ook wel gespeelde 7…13-19 met op enig moment 19-23x23. Voorwaarde is echter wél dat zwart straks alsnog met schijf 16 opkomt, wat Beeke −kan ik hier alvast verklappen− inderdaad zal doen.

9.38-32...Over de vraag of deze zet bepaalde voor- dan wel nadelen biedt ten opzichte van gewoon 9.41-37, heb ik nauwelijks een mening. Dat wil zeggen: ik ben allerminst blind voor het feit dat wit met 9.38-32 indirect afscheid neemt van dát tegenspel (van de komende zwarte Roozenburg-aanval) waarbij hij de velden 47, 48 en 42 bezet houdt, zoals bijvoorbeeld het geval was in het competitieduel J. Eggen-R. van Marle 1998, in de trainingspartij Schirinzi-Van Prinsenbeek 1999 of in Schwarzman-Lesnes, Salou 2022. Evenmin ontgaat het mij dat wit zich dankzij de tekstzet de mogelijkheid voorbehoudt om −indien gewenst− zijn stand op enig moment met 43-38 en 49-43 in te richten. (In de partij zal ik −tweede spoiler− juist voor een opstelling met 42-38 en 48-42 kiezen.)
Hoe deze drie wezenlijk verschillende bestrijdingswijzen van de vijandelijke Roozenburg precies moeten worden beoordeeld − géén idee, toen niet en nu niet. Maar ik herinner mij wél waarom ik mij destijds zo tot 9.38-32 aangetrokken voelde. Die keuze voor de tekstzet kwam namelijk niet of nauwelijks uit damtechnische overwegingen voort, maar had alles te maken met een foto die ik in "Het Damspel", het officiële orgaan van de KNDB, had zien staan. In nummer 11 van de jaargang 53 kan men namelijk een momentopname uit de partij Andreiko-Koeperman, kampioenschap USSR 1961, aantreffen. Op die foto ziet men dat Andreiko, die in dat toernooi zijn eerste Sovjet-Russische titel veroverde (er zouden er nog liefst zeven volgen!), na de openingszetten 1.32-28 18-22 2.37-32 12-18 3.41-37 7-12 4.46-41 1-7 5.31-26 19-23 6.28x19 14x23 7.32-28 23x32 8.37x28 16-21 zojuist 9.38-32 heeft gespeeld! Nu wil ik níét beweren dat er geen verschillen zouden zijn tussen de openingsvariant uit Andreiko-Koeperman 1961 en die uit Sijbrands-Beeke 1963. Desondanks laat zich, zeker voor wie in zijn jeugdjaren zelf óók idolen heeft gehad, moeiteloos navoelen waarom ik vond dat ik eveneens 9.38-32 moest spelen.
Overigens geloof ik níét −om nog even op het begin van de eerste alinea terug te komen− dat het ook maar iets uitmaakt of wit 9.38-32 dan wel 9.41-37 speelt. Het gaat er pas toe doen wanneer zwart 9.41-37 met het scherpe 9...16-21 beantwoordt. Dan maakt het namelijk wel degelijk verschil of wit zijn tegenstander zonder meer op veld 27 toelaat (10.46-41 21-27), óf dat hij middels 10.38-32!? 11-16 11.43-38 7-11 12.37-31 de afruil van een koppel schijven (21-27x27) afdwingt. 9....14-1910.41-3716-21!?(zie diagram)
Beeke geeft zijn zevende zet een passend vervolg door op een Roozenburg-aanval aan te sturen. Dat was bepaald geen specialiteit van mijn tegenstander: van alle Beeke-partijen die in de database te vinden zijn (dat zijn er overigens nog geen 150), is dit letterlijk de enige waarin hij het Roozenburg-systeem zélf hanteert! Er staat tegenover dat ook ik een vrijwel onbeschreven blad was waar het het tegenspel van de Roozenburg betrof: behalve in een van weerskanten matig behandelde partij tegen Herman van Westerloo, Jeugdcompetitie GS 1962, had ik er tot dan toe niet de geringste praktijkervaring mee opgedaan.
Ik wil nog even terugkomen op de aantekening bij wits 5e zet (31-26). Daar gaf ik als alternatieve mogelijkheid 5.32-28 19-23 6.28x19 14x23 7.35-30 10-14 8.31-27 22x31 9.36x27, waarop een plausibel vervolg luidt 9...20-25 10.37-32/40-35 13-19. Wie goed kijkt zal zien dat dan, zij het met verwisselde kleuren en −uiteraard− 1 tempo méér voor wit, precies díé stelling is ontstaan die Beeke met de tekstzet op het bord heeft gebracht!

11.42-38...Voor een optimale bestrijding van de opstelling met (10...)16-21 enzovoort was 11.43-38!?misschien iets geschikter geweest. Immers: mocht zwart na 11-1612.37-31de opstoot 21-27x27 willen uit- of áfstellen, dan valt het wit gemakkelijker een schijf naar veld 37 te dirigeren en aldus de druk tegen de vijandelijke rechtervleugel op te voeren. Afgezien daarvan zou 11.43-38 hem ook in staat stellen om −zoals gezegd− onder omstandigheden een opstelling met 49-43 in te nemen. Zie bijvoorbeeld de spannende partijen Tsjizjov-Dul Erdenebileg, Seaports Masters (Delfzijl) 2008, en Virny-J.E. de Vries, Clubcompetitie 2014.
Met verwisselde kleuren −en derhalve 1 tempo méér voor de 'aanvaller'− kwam deze zelfde variant onder meer op het bord in de explosieve duels die Schwarzman (wit) en Kalmakov uitvochten in de toernooien van achtereenvolgens Amersfoort 2012 en Heerhugowaard 2013. Van nóg recenter datum zijn partijen als Lorevil-Anikejev (WK 2023), Van IJzendoorn-Boxum (NK 2023) en Van der Star-Terweijden (idem). 11....11-1612.48-42...(zie diagram)

Misschien wilde ik eerst de formatie 42/38/33 in stelling brengen alvorens de opstoot 13.28-23 (13...19x28 14.32x23 18x29 15.34x23) te plaatsen. Daarvan zou nu op 12...7-11(?) inderdaad grote kracht uitgaan. Maar Beeke is zo verstandig die mogelijkheid −indirect− te elimineren, en dan blijkt er een klein doch niet geheel verwaarloosbaar bezwaar aan de opstelling met (12.)48-42 te kleven. Daarom geloof ik dat 12.46-41een fractie nauwkeuriger was geweest. Speelt zwart dan evenals in de partij 10-15, dan zou wit na 13.37-317-11de zet 14.41-37!?(bijvoorbeeld 5-1015.48-4210-1416.47-41!?) bij de hand hebben. Zie in dit verband ook het commentaar bij 13.46-41.

De tekstzet paste overigens naadloos in het plan dat mij voor ogen stond, een plan dat geheel gebaseerd was op de strategie waarmee Koeperman in de 3e matchpartij om het WK 1961 van Sjtsjogoljev had gewonnen! De eerste zestien zetten van dat duel, niets minder dan de 'stampartij' waar het de actieve bestrijding van de Roozenburg-opstelling betreft, zagen er namelijk als volgt uit:

[Klik hier om naar break-out 4 (Koeperman-Sjtsjogoljev 1961) te gaan.]
12....10-15!(zie diagram)
"Met kennis van zaken gespeeld", ben ik in dergelijke gevallen geneigd te schrijven. Maar daarmee zou ik de waarheid geweld aandoen. Want zoals ik hierboven al duidelijk maakte: Beeke kán, gezien zijn gebrek-aan-ervaring met de Roozenburg-aanval, niet of nauwelijks enige kennis omtrent dit speltype hebben gedragen. Het is dan ook des te knapper dat de zwartspeler achter het bord tóch het juiste plan vindt. Dankzij de tekstzet namelijk kan zwart 13.28-23(?) 19x28 14.32x23 18x29 15.34x23 met het sterke 15...13-18! beantwoorden. 'Opvangen’ met 16.39-34?? 18x29 17.34x23 is dan immers uitgeschakeld door de damzet 17...24-30!, 18...15-20 en 19...4-10 +, zodat wit niet beter heeft dan 18.33-29 24x33 19.38x29. Met 19...9-13, naar keuze gevolgd door 5-10-14 dan wel 3-9-14 of zelfs 4-9-14, kan zwart dan de vijandelijke voorpost onder vuur gaan nemen. Zie ook het competitieduel H. van Westerloo-Bronstring van november 2016. 13.46-41...Een nieuwe clichématige voortzetting waaraan op het eerste gezicht niets mankeert, maar die wits kansen op een succesvolle bestrijding van de vijandelijke Roozenburg-aanval niet ten goede komt. Energieker was 13.37-31!?mits wit op 7-11(ziedaar het “niet geheel verwaarloosbare bezwaar" waar ik het in de aantekening bij 12.48-42 over had: er dreigt nu dam met 14...19-23! en 15...22-27 +) níét met de afruil 14.31-27 22x31 15.36x27/26x37 maar met het ongewone 14.42-37!?(zie analysediagram) vervolgt.
Hoewel die zet er een beetje vreemd uitziet, blijkt er bij nadere bestudering niets mis mee. Zo zou 14...18-23?! 15.34-29! 23x34 16.40x20 15x24 17.47-42! volmaakt bevredigend zijn voor wit. Voorts is het voor 14...21-27? 15.32x21 16x27 nog te vroeg vanwege een reactie waarbij wit van de nood (het achtergebleven stuk op 46) een deugd maakt, te weten 16.37-32! 11-16 17.32x21 16x27 18.47-41!! en altijd 19.26-21! +, ook en vooral op 18...18-23. (Met name Sytze Spijker en Carlos Lorevil (zie ook boven) zal deze tactische wending bekend voorkomen…) Blijft over een vervolg als

5-1015.47-4210-14, waarop wit de spanning met 16.46-41!?(merk op dat nu weer dezelfde stelling is ontstaan als na 12.46-41 10-15 13.37-31 7-11 14.41-37 5-10 15.48-42 10-14 16.47-41 het geval zou zijn geweest; zie analysediagram)

Overigens: bij alle kritische kanttekeningen die men bij het witte spel in de 18x18-fase zou kunnen plaatsen, dient men voortdurend te bedenken dat die aanmerkingen alleen dán relevant zijn wanneer wit na de definitieve overgang naar een Roozenburg met 21-2717.32x2116x27over een ander, bevredigender plan dan 18.34-29 of

18.37-3211-1619.32x2116x2720.34-29zou beschikken. (Waarbij ik −uiteraard− aan 18.34-30 of aan 18.37-32 11-16 19.32x21 16x27 20.34-30 denk, want andere plannen zijn er domweg niet.) Mocht de analyse daarentegen uitwijzen dat hij niet beter heeft dan op enig moment 34-29 te spelen, dan zou het allemaal slechts op zetverwisseling met het partijverloop neerkomen. In dat geval maakt het geen enkel verschil of hij zich met 13.46-41 dan wel met 13.37-31 opstelt, zoals een zet eerder de keuze tussen 12.48-42 en 12.46-41 eveneens lood om oud ijzer was geweest. 13....7-11!(zie diagram)
Behalve het reeds genoemde 14.28-23?! (14...19x28 15.32x23 18x29 16.34x23 13-18!) is nu ook 14.37-31?? uitgeschakeld. Daardoor moet wit al in een vroeg stadium tussen 14.34-30 of 14.34-29 kiezen. 14.34-29...Of 14.34-30 wellicht de voorkeur verdiende, zou ik werkelijk niet durven zeggen: relevante praktijkervaringen zijn er nog altijd niet mee opgedaan. Wel heb ik het sterke vermoeden dat als wit vanuit deze openingsvariant iets positiefs wil bereiken, hij het eerder van 14.34-30 dan van de tekstzet zal moeten hebben. Die resulteert immers −tótdat de partij over een zet of acht gaat kantelen− in een ronduit bevredigende stelling voor zwart. 14....4-10?!Hoewel Beeke ook hierna minstens gelijkwaardig spel heeft (pas als gevolg van zijn foutieve 22e en 23e zet zullen de kansen drastisch keren), moet 14...4-10 op z’n minst als een schoonheidsfoutje worden aangemerkt. Er was namelijk geen enkele reden waarom de zwartspeler, ervan uitgaande dat deze het voor 14...21-27 kennelijk nog te vroeg vond, niet gewoon 5-10!?15.29x2015x24zou doen. In elk geval had hij van het quasi-alerte 16.36-31?niets te duchten gehad: na 21-27!17.32x2116x3618.37-3136x2719.38-3227x2920.39-3422x3321.34x5versmaadt zwart de damvangst 21...13-19 enzovoort ten gunste van de tegencombinatie 33-38!!22.42x33(absoluut gedwongen) 24-3023.35x2413-1924.24x2217x50met een voordelig middenspel-met-dammen!

Voor Beeke was het overigens helemaal geen vanzelfsprekendheid om bij een ‘vrije’ keuze tussen 5-10 of 4-10 voor het eerste te kiezen. Zo placht hij met wit in de stand na 1.32-28 18-23 2.33-29 23x32 3.37x28 20-25 4.41-37 12-18 5.39-33 7-12 6.44-39 1-7 (Beeke-Van der Sluis, NK 1957) niet 7.46-41 (of 7.37-32 of 7.29-24 19x30 8.35x24) maar 7.47-41?! te spelen. En ook in zijn partij tegen Okrogelnik, Lucas Bols-toernooi 1960, gaf hij na 1.32-28 18-23 2.33-29 23x32 3.37x28 20-25 4.39-33 12-18 5.44-39 7-12 6.41-37 19-23 7.28x19 14x23 8.50-44 10-14 de voorkeur aan dat even merkwaardige als ontsierende 9.47-41?!...
Het is vooral op grond van dit soort zetten dat ik mij in de inleiding termen als "ongeschoold" en "ongepolijst" meende te mogen permitteren. Maar het feit dat Beeke zichzelf soms −naar ik aanneem onbedoeld− met een positionele handicap opzadelde, doet aan zijn capaciteiten als dammer niets af! 15.29x2015x2416.40-3421-2717.32x2116x27De Roozenburg-aanval is een feit. 18.37-31!?...

Het scherpste tegenspel. Het relatief passieve 18.37-3211-1619.32x2116x2720.34-30een speelwijze overigens waarmee ik anno 1963 zo mogelijk nóg minder vertrouwd was dan met de voltooide versie van de Roozenburg (van bijvoorbeeld het "Drost-gambiet" had destijds nog niemand gehoord!), zou onder de gegeven omstandigheden helemaal niets hebben opgeleverd.
18....11-16?!De zwartspeler wil zijn tegenstander klaarblijkelijk geen gelegenheid tot 41-37-32 geven. Het middel is evenwel erger dan de kwaal, want als wit nu met 19.44-40! en 20.34-29! vervolgt, ontstaat er in de meeste gevallen een stellingstype waarin de zet 11-16 zich als een reële verzwakking doet voelen. Daarom was onmiddellijk 9-14!de zet die Beeke straks zal doen, nauwkeuriger geweest. Via 19.41-3711-16!(nu pas) 20.37-326-11!21.32x2116x2722.47-41(maar misschien getuigt 22.34-30 hier van meer realiteitszin) had er dan alsnog een stelling uit het partijverloop op het bord kunnen komen. 19.42-37?!...Maar doordat ook de witspeler méér oog heeft voor de aanval op 27 dan voor een actie tegen 24, blijft zwarts 18e zet zonder gevolgen. 19....9-14!Uitstekend gespeeld! Zwart kon het zich inderdaad niet permitteren veld 14 nog langer open te houden, omdat wit anders linea recta 20.37-32! en 41-37-32! zou hebben doorgezet; de aanwezigheid van een zwarte schijf op 14 dwingt hem echter met de mogelijkheid (22...)24-29! rekening te houden. Maar het uitroepteken achter de tekstzet staat er vooral omdat de opstelling met (19...)9-14 onvergelijkelijk veel chiquer is dan een opstelling met het statische (19...)10-14. Ik kom hier in de eerstvolgende aantekening op terug. 20.37-326-11!21.32x2116x2722.47-42...

Ik zou mij kunnen voorstellen dat juist díé lezers die op z’n minst een béétje op de hoogte zijn van waar het in het Roozenburg-systeem om draait, zich afvragen of wit niet goed 22.34-29(zie analysediagram) kon spelen.

Immers: na het schijnbaar gedwongen 22...3-9? 23.29x20 14x25 24.41-37! 11-16 25.37-32! moet zwart, die voor 25...18-23? 26.32x21 16x27 geen tijd heeft (27.33-29! +), wel heel bijzondere maatregelen treffen om te voorkomen dat zijn stand middels 27.47-42! en 28.33-29! wordt opgeblazen. Nu is daarmee op zich nog lang niet alles gezegd (zie in dit verband ook het uitvoerige commentaar bij Beeke’s 23...10-15), maar dat is niet waar het mij −hier althans− om te doen is. Waar het namelijk om gaat, is dat zwart op 22.34-29 niet met 22...3-9 maar met het even fraaie als verrassende 27-32!!23.29x932x23!zou hebben gereageerd. Wit mag het stuk op 9 dan niet dóórschuiven ( 24.9-4??) wegens 19-24!(of desgewenst eerst nog 24...2-7 of 24...3-9) 25.4x2923x3426.39x3022-2727.31x2217x50+. Hij zal dus moeten laten slaan (24...3x14), waarna het juist zwart is die prima spel heeft!
Voor zover ik kan nagaan, is Sijbrands-Beeke 1963 sowieso een van de allereerste ‘Roozenburg-partijen’ geweest waarin, ook al is het in indirecte zin, van die meerslagwending 27-32! annex 32x23 gebruik werd gemaakt. Maar mijn tegenstander, die na afloop opmerkte dat zwart twee zetten eerder (20.)34-29 ook al met (20...)27-32 enzovoort had kunnen beantwoorden (al vermoed ik dat ik 20.34-29 op dat moment vooral naliet met het oog op 20...3-9 21.29x20 14x25, bijvoorbeeld 22.37-32?! 18-23! 23.32x21 16x27), komt de eer toe een unieke versie te hebben ontdekt die zelfs anno 2024 nog niet in enig ander duel blijkt te zijn voorgekomen! En dan te bedenken dat Beeke −het zij nogmaals gezegd− niet de geringste ervaring met dit moeilijke speltype had...

Met de diagramstand is het naar mijn smaak belangrijkste moment van de partij aangebroken. Maar voordat ik verderga met de bespreking van het onderhavige duel, wil ik wijzen op de overeenkomst met de partij tussen Hein Meijer (wit) en Anton van Berkel uit de voorlaatste ronde van het NK 2014. Dat doe ik níét vanwege de parallel op zich; 15x15-standen als in het diagram, met identieke materiaalverhoudingen aan díé kant van het bord −de linker− waar naar verwachting de beslissing zal vallen, hebben zich tenslotte wel vaker voorgedaan. Nee − ik roep Meijer-Van Berkel 2014 in herinnering omdat de analyse van die partij een schitterende tactische wending aan het licht bracht die ik nog nooit eerder had gezien, en die ook volgens eenieder die ik erover sprak gloednieuw was!
Om te begrijpen wat ik bedoel, hoeft de lezer slechts schijf 5 naar veld 4 te verplaatsen, 3-9 in plaats van 6-11 te spelen en 41 terug te zetten op 47. Als het goed is, prijkt nu de volgende stelling op uw bord:

[Klik hier om naar break-out 5 (Meijer-Van Berkel 2014) te gaan.] Terug nu weer naar Sijbrands-Beeke 1963. 22....3-9?De eerste van twee achtereenvolgende fouten die een bevredigende aanvalsstand in een (vrijwel) onhoudbare stelling doen omslaan. Op zich was het een goed idee veld 9 te sluiten. Wat heet: bij ontstentenis van een schijf op 4 vormt de zet 3-9 zelfs een onmisbaar onderdeel van het plan dat zwart dient te volgen om de vijandelijke actie tegen 27 een halt toe te roepen! Alleen had Beeke er een andere zet aan vooraf moeten laten gaan, te weten 2-7!Los van het feit dat 23.41-37? dan nog nadrukkelijker is uitgeschakeld door 23...27-32! 24.38x27 24-29! +, is het cruciale verschil met het partijverloop dat zwart 23.34-29 met het eerder genoemde 23...27-32! 24.29x9 32x23! en 25...3x14 kan (blijven) beantwoorden. Daardoor hadden wit in de stand na 22...2-7 slechts twee constructieve speelwijzen geresteerd:

[Klik hier om naar variant 1.0 tot en met variant 2.2.2.2 te gaan.] 23.34-29!...Nu de meerslagwending 27-32 (29x9) en 32x23 van de baan is, is dit wél goed speelbaar. Wit ontruimt veld 34 om, na het opvangen met 23...10-15 en 24...15x24, ongestoord (25.)41-37 dóór te kunnen zetten.

23....10-15?En dat is dus precies zoals het in werkelijkheid gaat! Maar de tekstzet, hoe vanzelfsprekend ook, heeft wél het bezwaar dat zwart nauwelijks nog aan verlies zal kunnen ontsnappen. Preciezer geformuleerd: dat zwart hierna zal moeten kiezen tussen ofwel een situatie waarin hij een volle schijf minder heeft, ofwel een situatie waarin zijn tegenstander ten koste van slechts één schijf doorbreekt naar dam...
Om beide scenario’s uit de weg te gaan, had Beeke tot elke prijs 23...11-16(!) 24.29x20 14x25 moeten spelen. Maar voordat ik ga uitleggen waarom 23...11-16 beter was geweest, en voordat we ons bezighouden met de vraag wat er in dat geval zoal had kunnen gebeuren, stel ik voor een uitstapje te maken naar een partij waaraan ik zo-even al refereerde.

[Klik hier om naar break-out 8 (Sijbrands-Heusdens 2005) te gaan] 24.29x2015x24

25.41-37!...Wit zet de opmars richting veld 32 in. Die is nu mogelijk dankzij de omstandigheid dat zwart, anders dan in een viertal eerdere varianten uit het commentaar bij Beeke’s 22...3-9?, nog géén gelegenheid heeft gehad 2-7 te spelen. 25....11-16Op 18-23had wit, afgezien van 26.37-32! (zonder de geringste vrees voor de zelfmoorddam 26...24-29?? 27.32x21! 23x32 28.38x16 29x47 29.21x3 +) 26...11-16 27.32x21 16x27 28.45-40 23x32 29.33-29 24x33 30.39x37 (zie de eerstvolgende aantekening), zelfs 26.45-40!23x4127.36x4727x3628.26-2117x2629.33-2924x3330.39x6kunnen spelen. Als gevolg namelijk van het open veld 3 lukt het zwart ditmaal níét de dam met gelijk spel onschadelijk te maken (30...2-7 31.6-1 12-17 enzovoort).
26.37-32...

26....16-21Door de vijandelijke bezetting van veld 32 een permanent karakter te geven, probeert Beeke de afwikkeling (28.)33-29 enzovoort zo lang mogelijk tegen te gaan. Inderdaad zou zwart na 26...18-23 27.32x21 16x27 28.45-40 23x32 29.33-29 24x33 30.39x37 een volle schijf zijn kwijtgeraakt (na 30...2-7/13-18 31.44-39! kan hij de meerslagwending 31.37-32? 22-28!! immers niet tot in lengte van dagen handhaven), zonder dat hij op concrete tegenkansen voor het verloren stuk kan wijzen.
Ook had het er alle schijn van dat zwart na 26...5-10 27.32x21 16x27 28.33-29! 24x33 29.38x29 22x24 30.31x11 12-17 31.11x22 18x27 32.42-37/43-38 verloren was geweest, onder meer omdat de verdediging 32...2-7 33.43-38/42-37 7-11 34.37-31! 8-12 35.31x22 12-18 faalt op het thematische 36.22-17! 11x22 37.26-21 +. (Zie ook de aantekening bij 12.48-42.) Vervangt hij 26...5-10 door 26...14-20 27.32x21 16x27, om na 28.33-29 24x33 29.38x29 22x24 30.31x11 12-17 31.11x22 18x27 32.42-37/43-38 middels 32...13-18 33.43-38/42-37 18-22 het tactische wendinkje 34.37-32?? 27-31! 35.36x18 19-23 36.18x29 24x42 + in de stand te vlechten, dan volstaat de simpele tussenzet 34.49-43!. Bijvoorbeeld 34...2-7 35.37-32 7-11(?) 36.32x21 11-16(??) 37.38-33! 16x27 38.33-29 24x33 39.39x17 +.
Toch school zwarts allerlaatste overlevingskans in die zojuist gesignaleerde spelgang 5-1027.32x2116x2728.33-2924x3329.38x2922x2430.31x1112-1731.11x2218x27Want na 32.42-37kan hij, behalve het ontoereikende 2-7-11?!, óók 19-23!?33.43-3823-28!?(zie analysediagram)

34.38-3334.49-43??13-18!28-32!?35.37x28spelen. Dan heeft hij, dankzij de onbedreigde status van zijn voorpost op 27, wel degelijk serieuze compensatie voor de verloren schijf. En het zou zelfs kunnen −de situatie laat zich moeilijk tot op het bot ontleden− dat wit bij het állersterkste tegenspel op remise blijft steken (hoe onverdiend dit welbeschouwd ook zou zijn). Een van de grootste tegenvallers is wel dat zwart na 14-20!!(er schijnt, als ik Kingsrow goed begrijp, een ongelooflijk subtiel verschil tussen enerzijds 35…14-20 en anderzijds 35…10-15? te zijn) 36.39-3410-15!(nu pas) 37.44-3920-25!(idem) 38.49-432-7*39.28-23

7-12*(zie analysediagram)
40.23-1913-18!41.19x3018-23!ondanks een achterstand van twee schijven (een achterstand bovendien waaraan ook na 42.33-2942.30-248-13!23-28!43.29-2412-1844.24-199-14!45.19x1015x446.30-2418-23!voorlopig nog geen einde komt!), tóch met een puntendeling blijkt te ontsnappen…

Toen ik in de eerste maanden van 2024 de analyse van Sijbrands-Beeke 1963 −voor zover ik kan nagaan ‘ergens’ tussen 2014 en 2017 geschreven− op eventuele ongerechtigheden naliep, vervloekte ik het computerprogramma dat mij met deze geheel nieuwe vondst in de wielen meende te moeten rijden. (En mij daarmee dwong de teneur van mijn betoog op z’n minst enigszins aan te passen.) Maar inmiddels kan ik er wel mee leven. Dat is te danken aan een nog nieuwere vondst, ditmaal één van mijzelf. Die vondst luidt dat wanneer in het vorige analysediagram schijf 45 op veld 50 had gestaan (zoals het eigenlijk ook ‘hoort’, en wat in eerder genoemde partijen als Koeperman-Sjtsjogoljev 1961, Rustenburg-Kolsloot 1975 of Sijbrands-Koot 1982 een denkbaar scenario was geweest!), de nuchtere afruil 33.39-33!! 28x39 34.44x33 gevolgd door 35.37-32 wel degelijk −en overtuigend− zou hebben gewonnen!

Ten slotte: ik twijfel er niet aan dat ook Beeke zal hebben beseft dat de overgang naar een partie-Bonnard slechts van (zeer) tijdelijke aard zou zijn, en dat het gespeelde 26...16-21 in feite niet meer dan uitstel-van-executie betrof.

27.42-37...Er waren nog minstens twee andere manieren waarop wit ten koste van een schijf naar dam (althans naar veld 11 c.q. 6) kon doorbreken. Zo zou onmiddellijk 27.35-30 24x35 28.33-29 22x24 29.31x11 vrijwel op het partijverloop zijn neergekomen, met dít verschil dat 37 op 42 staat en 23 nog op 18. (Waarmee wit overigens wél de complicerende mogelijkheid 29...22x42 (zie het commentaar bij Beeke’s 29...22x24) zou hebben omzeild!)
Voorts kwam ook 27.39-3418-2328.34-29!!23x3429.33-29!(zie analysediagram) sterk in aanmerking.

Omdat zwart dan onder geen beding met 22 mag slaan, moet hij uit de volgende twee opties een (vrijwel onmogelijke) keuze maken:
1) 29...24x33 30.28x30 19-23 31.30-24! en wit staat op winst, ongeacht of zwart met 31...13-18 32.44-39! 9-13 33.39-33! vervolgt dan wel met 31...2-7 32.44-39! 7-11 33.24-20! (eerst zo) 33...14x25 34.32-28 22x44 35.31x22 17x28 36.26x6 +.
2) 29...34x23 30.42-37! 22x42 31.31x11 42x31 32.36x16 en ook na 32...12-17 33.11x22 2-7 34.26-21 enzovoort heeft wit een (ruimschoots) winnende vleugelaanval in handen.

Ik sluit niet uit dat, om redenen die uit de eerstvolgende aantekening duidelijk zullen worden, beide alternatieven een fractie nauwkeuriger waren geweest dan het gespeelde 27.42-37. Maar ook de tekstzet, die de dreiging 28.28-23! en 29/30.33-28 + aan de orde stelt en derhalve tot 27...18-23 verplicht, lijkt goed genoeg.

27....18-23(zie diagram)

28.35-30!24x3529.33-29!22x24In combinatie met zijn volgende zet is dit de meest voor de hand liggende verdediging waarover zwart beschikt. Toch was 22x42hoewel uiteindelijk eveneens ontoereikend, minstens zo hardnekkig geweest. Er komt namelijk nog heel wat bij kijken voordat wit de vis op het droge heeft, getuige de volgende lange spelgang die zich vanuit de stand na 30.31x1123x34*31.37x48aandient: 19-23(Op 31…5-10 32.26x17 12x21 33.39x30 35x24 34.11-6 10-15 beveelt de computer het opmerkelijke plan 35.36-31!? 21-26 36.6-1!! 26x28 37.1-23! aan. Zelfs na 37…28-33 38.23-32! 13-18 39.43-39 enz. wint wit een van de drie geofferde stukken weer terug, waarna zijn dam uiteindelijk de winst garandeert!) 32.26x1712x2133.39x3035x2434.11-6een ander idee is het stuk op 11 voorlopig nog niet dóór te schuiven naar 6 en eerst 34.36-3121-2635.31-27te spelen 21-26(zie analysediagram)

35.43-38!(omdat het voor damhalen nog te vroeg is (35.6-1? 23-28! enzovoort), zal wit geduld moeten oefenen) 8-1236.49-43!14-1937.32-28!23x3238.38x2719-23(de geschiedenis herhaalt zich) 39.27-22!(maar nu worden de vijandelijke vangstellingen langzaam maar zeker onklaar gemaakt) 2-740.44-395-10(Op onmiddellijk 40...9-14 beslist 41.22-17!! 12x21 42.36-31!! 26x37 43.6-1 +.) 41.43-389-14(Nu kan dit nog nét, omdat zwart in geval van 42.22-17 12x21 43.36-31 26x37 44.6-1 de meerslag 44...24-29!! 45.1x33 [over 10 dan wel 14] 45…37-41 = laat volgen. Maar wit heeft geen haast:) 42.38-33(zie analysediagram)

23-28(Nog het beste: 42...10-15 en 42...14-20 verliezen beide op slag door 43.33-28! 23x32 44.6-1 +, terwijl op 42...14-19 of 42...24-30 het tripelgambiet 43.22-17! 12x21 44.36-31! 26x37 45.6-1 andermaal dood en verderf zaait.) 43.39-34!!(opnieuw schuwt wit het grote gebaar niet) 28x3044.6-113-18(de enige parade tegen de verschrikkelijke dreiging 45.22-17 +) 45.22x1310-1524-29zou wit de tijd laten de partij met de opmars 46.48-43!10-1547.43-39!te beslissen, bijvoorbeeld 29-3448.39-33en altijd 49.13-8 +. Het verschil is dat zwart 46.48-43 nu met 46...30-34 zou kunnen beantwoorden. Maar wit heeft nóg beter:)
46.1-6!30-3447.6-28!24-2948.28x534-3949.5-37!

39-44Ook 12-1850.13x2226-31*51.36x2739-44verliest kansloos na 52.45-4044x3553.22-1835-40(53...29-33 54.37-23!) 54.37-2840-4555.28-5029-3356.50x245-5057.18-13enzovoort. 50.45-40!44x3551.36-31!!(zonder hulp van de Markies komt wit er niet) 7-11(nog het taaist) 52.13-929-34(idem) 53.37-46!(het enige juiste moment voor deze standaardmanoeuvre) 26x3754.46x1635-4055.16-7!!en zowel na 55…40-45 56.7x40 45x34 57.9-3/4 als na 55…34-39 56.7x45 39-44 57.45-40! 44x35 58.9-3/4 bereikt wits nieuwe dam precies op tijd het blokkadeveld 50! 30.31x11...(zie diagram)

30....5-10De zwartspeler hoopt de dreigende nederlaag met behulp van de vangstelling 15/24 af te wenden. Die hoop zal weliswaar ijdel blijken, maar dat wil nog niet zeggen dat een alternatieve verdediging als 24-2931.26x1712x21grotere overlevingskansen had geboden. Zo zou wit zijn tegenstander al met 32.37-31! 21-26 33.32-28!! (de inleiding tot een enigszins verborgen 3x3-ruil) 33...26x37 34.39-33! 23x32 35.38x27! 29x38 36.43x41 van elk serieus tegenspel kunnen beroven. Maar ook gewoon 32.11-6is ruimschoots voldoende voor de winst. Ik zou er niet langer bij hebben stilgestaan wanneer deze variant niet enkele spectaculaire mogelijkheden had bevat die ik de lezer domweg niet mag onthouden. Er kan namelijk volgen:
21-2633.39-3319-2434.33-2814-1935.28-22(op weg naar veld 17) 24-30(Zo verhindert zwart 36.22-17? door 36...29-33! =. Merk op dat 35...8-12 had verloren door het in meerdere opzichten geestige 36.22-18!! 13x22 37.6-1! 2-7 38.1-6! 12-17 39.6-1! 7-11 40.38-33 +.) 36.43-39!(nu zo; zie analysediagram).

Er zijn nu minstens twee spelgangen waarin wit ondanks een −uiteraard tijdelijke− achterstand van liefst vier(!) schijven tóch gaat winnen, te weten:

1) 2-737.32-28!!23x3438.6-1!(zie analysediagram) en nu:

8-127-11met als spreekwoordelijke klap-op-de-vuurpijl 39.37-31!?26x3740.22-18!?13x2241.44-3934x4342.1x34x48x26x3x14x28x17x6(over acht zwarte schijven!). 19-2439.1x14!(maar niet 39.1x25?34-39!!=13-1940.14x28!29-3341.28x3934x4342.49x38met beslissende schijfwinst.

[Klik hier om naar de tweede spelgang 36. ... 30-34 te gaan.]
39.37-31!26x3740.22-1712x2141.1x20+. 31.26x1712x2132.11-6...

32....21-26Op 32...2-7 of 32...8-12 zou het voor damhalen weliswaar nog te vroeg zijn geweest (bijvoorbeeld 33.6-1? 8-12/2-7! 34.1-6?! 10-15! met vangst van de witte dam, ook na 35.38/39-33 12-17! enzovoort), maar 33.37-31! had vrijwel op slag gewonnen. Diezelfde tussenzet was ook in geval van 32...24-29 beslissend geweest: 33.37-31! 21-26 34.6-1! 26x28 35.38-32! 28x37 36.39-33 29x38 37.1x3 +. En op 32...10-15, het vierde en laatste serieuze alternatief voor de tekstzet, had wit 33.36-31! gedaan. Pareert zwart daarop de dreiging 34.31-26! + met 33...21-26, dan bedient wit zich van hetzelfde trucje als straks in het partijverloop, te weten 34.6-1! met dodelijke tempodwang. 33.38-33!...Nu zou 33.36-31? juist te traag zijn geweest in verband met 33...8-12! (34.6-1?? 24-29!) en op de volgende zet 34...2-7!. De tekstzet, waarmee het belangrijke veld 29 wordt afgeschermd, berooft zwart evenwel van die verdedigende mogelijkheid.
33....10-15(zie diagram)

Want 33...2-7/8-12 zou wit tijd voor 34.6-1! en 35.1-6 + hebben gelaten.

In de diagramstand daarentegen staat zwart wel degelijk klaar voor het neutraliserende 34...2-7! gevolgd door 35...7-11, 36...8-12 en 37...13x2. Hoogste tijd derhalve voor de witspeler om de pointe van zijn vorige zet uit te serveren:

34.6-1!!...Commentatoren met een bescheidener inborst zouden wellicht met één uitroepteken hebben volstaan, maar ik geneer mij er allerminst voor de tekstzet met twee uitroeptekens op te sieren. Enerzijds namelijk is er het principe van de tempodwang, dat het op zich al verdient te worden gehonoreerd. Maar 34.6-1! is vooral zo opmerkelijk vanwege die ándere gedachte die eraan ten grondslag ligt: het besef dat wit van de tactische tegenstoot 34...26-31 35.1x20 31x42 niets te duchten heeft, omdat na 36.20-25! (zie analysediagram) de zwarte dam te allen tijde, in sommige gevallen zelfs ten koste van slechts één enkele schijf, zal worden uitgevangen! (Men ga dit na.)

Ten slotte wijs ik er −ter rechtvaardiging van dat dubbele uitroepteken− nog graag op dat dit winnende concept uitsluitend mogelijk is dankzij de ontruiming van veld 38 die zojuist heeft plaatsgevonden (33.38-33!): met bijvoorbeeld 39 op 38 had hetzelfde plan niet gewerkt vanwege de wending (33.39-33? 10-15! 34.6-1) 34...26-31! 35.1x20 31x42! 36.38x47 15x24 =. Waarvan akte!

34....35-40Ook volgens de computer zou dit nog zwarts beste optie zijn. Maar in dat geval kwam capituleren eveneens serieus in aanmerking: van enige compensatie voor het verloren stuk is geen sprake, eerder integendeel!

Hier komt nog iets anders bij. Men zou namelijk kunnen zeggen dat Beeke de 'pech’ heeft een tegenstander te treffen die als het ware vleugels krijgt wanneer hij een schijf vóór staat. Want wat er allemaal ook op mijn dammen valt aan te merken - men kan mij onmogelijk verwijten dat ik de handigheid of slagvaardigheid zou missen om een middenspelstand met een schijf méér, óók wanneer mijn tegenstander op een zekere positionele compensatie kan bogen, in winst om te zetten. Ik overdrijf níét: zelfs, ja zelfs tegen Wiersma (Suikertoernooi 1970), Andreiko (2e matchpartij WK 1973), Tsjizjov (2e matchpartij WK 1989/1990) en Georgiev (EK 1999) zou ik, in weerwil van de knikkende knieën waarmee de opgeroepen emoties steevast gepaard gingen, mijn materiële overwicht op verrassend soepele wijze verzilveren! Waaraan ik in dezelfde ademtocht moet toevoegen dat díé keren dat zulks mij níét lukte (ik denk aan de 20e en laatste matchpartij tegen Tsjizjov of aan het duel met Aliev uit de voorlaatste ronde van het EK 1999), mijn falen niet zonder dramatische gevolgen bleef...
35.1x2015x2436.45x348-1237.36-3113-1838.31-27...

38....9-13Zelfs met een schijf minder, of misschien juist wel als gevolg van het verstoorde materiële evenwicht, blijft zwart tot passiviteit veroordeeld. Zo faalde 38...18-23(?), het enige alternatief voor de tekstzet, op 39.33-29! 24x33 40.39x28. Bijvoorbeeld 40...9-13 (40...14-20?? 41.27-21 +) 41.43-38! en zwart, die nog altijd niet 41...14-20(?) kan spelen, heeft onvoldoende verweer tegen de dreiging 38-33-29 +. 39.34-2914-2040.32-2820-2541.29x2025x1442.33-29...In deze fase van de partij speelt het witte spel zich als het ware vanzelf.
42....14-2043.39-332-844.44-3919-2345.28x1913x2446.43-388-1347.38-3213-1948.32-2820-2549.29x2025x14(zie diagram)

50.27-22?!...Maar dit is, ofschoon gelukkig niet écht fout, bepaald niet de gemakkelijkste weg naar winst die wit kon bewandelen. Logischer en overtuigender was 50.33-29!. En ook de afwikkeling naar een 3x2-schijveneindspel met 50.37-31!(eerst nog zo) 26x3751.27-2218x2752.28-2319x2853.33x42zou beduidend sneller hebben gewonnen. Een enkel voorbeeldje: 12-1854.42-3714-1955.37-3218-2256.39-3319-2357.33-29!!23x3458.49-44met tweevoudige oppositie. 50....18x2751.28-2319x2852.33x3112-18Te overwegen viel ook 14-1953.39-3419-24teneinde wit de toegang tot veld 29 te ontzeggen. Maar remise zou zwart er niet mee hebben gemaakt, getuige het vervolg 54.31-2712-1855.49-43!(alleen zo) 18-2356.27-22!(idem) 24-2957.34-3029-3358.30-24!(voor de vierde achtereenvolgende maal de enige zet die tot winst leidt!; zie analysediagram)

23-28(want 58...23-29 verliest helemaal zonder strijd na 59.22-17/18! gevolgd door damhalen op 1) 59.24-20!28x1760.20-1417-2261.14-1022-2762.10-4!26-3163.37x2627-3264.4-27!+. 53.39-3414-1954.34-2919-2355.29-2423-28Of 18-2256.49-43!22-28*57.31-27!28-3358.27-22!met dezelfde stand als in het laatste analysediagram. Maar 61 jaar na dato werp ik met gepaste terughoudendheid (ik wil tenslotte niemand voor het hoofd stoten...) de vraag op of de witspeler deze spelgang destijds wel daadwerkelijk berekend heeft: waarom anders eerst 53.39-34 en 54.34-29 in plaats van onmiddellijk 53/54.31-27 gespeeld? 56.31-27...(zie diagram)

56....28-33?!Dit vergemakkelijkt de winstvoering aanzienlijk. Relatief taaier was 18-23!?waarop wit had moeten kiezen tussen enerzijds (opnieuw) 57.49-43! 28-33 58.27-22! enzovoort (zie boven), en anderzijds 57.24-20!In dit laatste geval kan er volgen: 23-2928-33(ook nu kan wit nog maar op één manier winnen:) 58.20-14!23-2959.14-9!29-3460.9-3!34-40(zie analysediagram)

61.3-25!!61.3-17?26-31!=40-4562.49-44!!met stijlvolle slotstand: na 33-3963.44x33(of 63.25x43/48) sneuvelt de zwarte dam op veld 42!
58.27-22!(na eerst 58.20-14 29-34 moet wit het hier uiteindelijk tóch van hebben) 28x1759.20-1429-3460.49-4417-2261.14-9!(absoluut de enige) 22-2862.9-3!(idem: wit dient 62...28-33 met 63.3-25! + te kunnen beantwoorden) 26-3163.37x2628-3264.3-20(of ook -25) 34-3965.44x3332-3766.20-14!37-4267.14-37+. 57.24-19!...Door eerst het vijandelijke stuk op 18 de pas af te snijden, wint wit een vol tempo ten opzichte van de zojuist behandelde variant “B”. Daarmee is het laatste restje spanning uit de stand verdwenen. 57....33-3858.19-1418-2359.14-10...(zie diagram)

Op 59...23-28 wint nu zowel het kinderlijk eenvoudige 60.27-22 28x17 61.10-4 als het tactische 60.10-5 28-32 61.37x28 38-42 62.27-21! 26x17 63. 28-22 +. Maar het winstplan dat ons door de computer wordt aangereikt, mag evenmin onvermeld blijven: 60.10-4 28-32 61.37x28 38-42 en nu enkel en alleen 62.27-21!! 26x17 63.49-43!! +.
Beeke liet zich het slot vanzelfsprekend niet meer bewijzen: hij gaf het op.

Ziedaar hoe ik als 13-jarige debutant op een doordeweekse avond in juni 1963 mijn eerste scalp veroverde. Mijn overwinning op Beeke woelde vanzelfsprekend een groot enthousiasme bij mij los. Wat heet: ik verkeerde in een dusdanige staat-van-euforie dat ik mij goed kan voorstellen dat van de wiskundeles die voor de volgende dag op het programma stond (ik had destijds een dagelijkse meldingsplicht bij de penitentiaire inrichting die naar de naam Hervormd Lyceum West luisterde), bitter weinig is blijven hangen. Al moet ik toegeven dat daar doorgaans geen winstpartij tegen Beeke (of wie dan ook) voor nodig was…
Zoals gezegd: tot december 1965 zouden er nog veertien andere, niet zelden honkvaste NK-finalisten bijkomen. Daarna ging ik mijn grenzen langzaam maar zeker verleggen door lijstjes te maken −stiekem was ik daar medio 1965 al mee begonnen− van winstpartijen tegen regerende wereldkampioenen, voormalige wereldkampioenen én −elke denkbare uitbreiding van de verzameling was natuurlijk welkom− látere wereldkampioenen. "But that's another story", om met de bareigenaar uit de kostelijke film "Irma la Douce" (1963) te spreken.

(Taal)fout gezien? Mail naar [email protected].