Damkunst

Tsjizjov - Clerc

Aleksej Tsjizjov en Rob Clerc bij aanvang van hun partij tijdens de Coupe du Monde 1989. Laatstgenoemde zou de regerend wereldkampioen een gevoelige nederlaag toebrengen. Mede daardoor versloeg Nederland de Sovjet-Unie en won het landentoernooi. Foto: Henk Fokkink

Wereldkampioen weggespeeld

Auteur: Rob Clerc

28-06-2024

De te bespreken partij werd in het voorjaar van 1989 in Cannes gespeeld en is in meerdere opzichten historisch. In die tijd werd nog jaarlijks de interland Nederland-Sovjet-Unie gespeeld en Nederland had nog nooit gewonnen. In Cannes werd de zogenaamde Coupe du Monde gehouden, een soort wereldkampioenschap voor continententeams. De USSR en Nederland werden als continenten beschouwd. De eerste editie van dat toernooi werd in 1985 in Valkenburg gehouden en werd een prooi voor de USSR (Gantwarg, Korenevski, Sjtsjogoljev) gevolgd door Nederland (Wiersma, Sijbrands, Clerc), Afrika, Amerika en Europa A en B.
Tot dan was het enige Nederlandse teamsucces in 1978 in Tbilisi bij het EK voor landenploegen. In dat toernooi had Nederland bij het ingaan van de laatste ronde genoeg aan een 3-3 gelijkspel tegen de Sovjet-Unie. Na snelle remises van Wiersma (26 zetten tegen Gantwarg) en Sijbrands (24 zetten tegen Misjtsjanski) had ik het geluk dat Sjtsjogoljev in een vlaag van verstandsverbijstering een schijf weggaf en verloor.
In Cannes ging Nederland (Clerc, Van der Wal, G.Jansen, Wesselink) bij het ingaan van de laatste ronde aan de leiding met een score van 100 procent. Uiteraard stond de Sovjet-Unie (Tsjizjov, Gantwarg, Baljakin, Valneris) in de slotronde op het programma. De Sovjet-Unie had verrassend een punt verspeeld tegen Amerika door vier remises, waarbij die van Baljakin tegen Birnman wonderbaarlijk was. Verder waren toen aanwezig Amerika en Europa A, B en C. Opvallende afwezige in Cannes 1989 was Afrika. De Coupe du Monde is bij mijn weten daarna nooit meer gehouden.
In mijn periode als bondscoach (2008-2020) is zelfs nooit het WK landenteams gehouden, waarin Nederland ongenaakbaar is. Helaas was Rusland afwezig in zowel Turkije (2022) als in mei 2024 in Portugal. Het enige WK landenteams dat ik meegemaakt heb was in 2012 in Lille, maar dat was een rapidtoernooi.
In die allesbeslissende slotronde in Cannes speelde Jannes van der Wal, ondanks groot voordeel, remise tegen Gantwarg. Gérard Jansen versloeg aan het derde bord Baljakin. De Huissenaar was in 1987 in Moskou Europees kampioen geworden met de fabelachtige score van 23 uit 13! Op het vierde bord speelde Wieger Wesselink een bewogen remise tegen Valneris.
Ik bespreek de partij aan het eerste bord. Mijn tegenstander was in het najaar van 1988 net voor de eerste keer wereldkampioen geworden in Paramaribo.
In Turbo Dambase zijn 30 partijen te vinden tussen Tsjizjov –in de database wordt zijn naam gespeld als Chizhov– en mij. Van die 30 partijen eindigden er 25 in remise. Ze zijn niet allemaal even interessant, maar er zitten voldoende partijen tussen waar op het scherp van de snede werd gestreden. Daar zitten ook partijen met verkort speeltempo bij. Van de partijen met regulier speltempo hebben we er allebei twee gewonnen. De derde overwinning van Tsjizjov was met verkort speeltempo. Na het WK 1996 in Ivoorkust eindigde de noodzakelijke barrage in het voorjaar van 1997 in Groningen in zes remises, waarna een partij met versneld tempo de beslissing bracht. 1.32-2819-232.28x1914x233.37-3210-144.41-375-105.46-4114-19De voortzetting 5...17-21 werd al sinds 1983 op het hoogste niveau gespeeld, maar werd later pas echt populair.

6.35-3020-25In zijn analyse van deze partij schreef Jannes van der Wal destijds in Het Vrije Volk na deze zet: „Tegen Tsjizjov moet je flankspel spelen, want dat kent hij niet: hij speelt bij voorkeur klassiek.”
7.40-3515-208.44-4020-249.50-4417-2110.31-2621-2711.32x2116x2712.33-2823x3213.37x2811-17

14.28-2319x2815.30x1913x2416.34-3025x3417.40x207-1118.20-151-7

19.45-40...Op een trainingsmanifestatie op 28-5-1989 had ik deze positie met wit tegen Mike Voskamp: 19.44-408-1320.40-342-821.34-3010-1422.45-4017-2223.41-3718-2324.40-3414-1925.30-2511-1726.34-2923x3427.39x3019-2328.43-39

9-14??29.39-33!+. 19....10-1420.40-34...Tot zover is het allemaal openingstheorie. Mijn volgende zet is erop gebaseerd om 41-37 te verhinderen. Volstrekt logisch. 20....8-13!

21.42-37?...Tsjizjov had na de partij spijt van deze zet. Het is inderdaad een flinke concessie. Beter waren wachtzetten op de rechtervleugel tot 41-37 wel mogelijk was. Bovendien lijkt de tekstzet een voorbode van een opstelling met 48-42 en op het opspelen van de kroonschijf kom ik later terug. Ter illustratie van de witte mogelijkheden als 42-37 achterwege wordt gelaten, laat ik de partij Pieter Steijlen-Wim van der Kooij (Ereklasse 2007) zien: 21.38-3317-2222.44-4011-1723.34-296-1124.40-3413-1925.35-3019-2326.41-37

2-8?27.42-38!11-1628.30-24!In de partij volgde nog 17-21maar ook na 8-13was het op slag gewonnen voor wit door 29.38-32!27x3830.43x32!16-21*31.36-31!+. 29.26x1712x2130.34-30!23x2531.24-1914x2332.33-2923x3433.39x3025x3434.38-3227x3835.43x1+.

Hier valt niets op het witte spel aan te merken, maar op het zwarte des te meer. Ook illustratief is het volgende partijtje uit het WK 1984 Baljakin-Dubois, al stond 44 nog op 45, 13 op 8 en 34 op 40. Partij:

[Klik hier om naar Baljakin-Dubois 1984 te gaan.] 21....17-22Dit is de meest logische maar ook de beste zet. Het afwachtende 2-8is minder nauwkeurig: 22.48-42

17-22?volledige kaalslag is mogelijk door 27-3223.38x2711-1624.34-29of? En nu kan zwart vereenvoudigen met eerst 18-2325.29x1813x3126.36x27en dan pas 28-3327.39x2817-2128.26x1712x2323.34-29!en zwart zit met het probleem dat 11-17?gewoon een schijf verliest: 24.38-32!27x3825.43x2313-1926.29-24!+ en 23...18-23 kan natuurlijk niet de bedoeling van zwart zijn. 22.48-4211-1723.34-306-1124.30-25...Zwart heeft zijn aanval met gezonde zetten verstevigd en ik voelde me hier dan ook meer dan op mijn gemak.

24....2-8!25.38-32...Wat moet wit anders? Het verleggen van de voorpost naar veld 29 is logisch, maar vanaf dit moment richt zwart zich op de korte vleugel van wit. 25....27x3826.43x2318x2927.37-3213-18De komende tien zetten speelt zwart alles naar links behoudens een verplichte slag. De bedoeling van een aanval tegen de vijandelijke korte vleugel is duidelijk. 28.41-378-1329.42-3813-1930.37-3118-2331.44-40...Een serieus alternatief voor wit is 31.32-27en zwart heeft vele mogelijkheden als 19-24 23-28 of onmiddellijk 23-28, maar het meest logische lijkt me toch 22-2832.27-21en na 28-3333.39x2823x4334.49x3819-2435.44-39moet zwart de formatie 3/9/14 verbreken... 31....19-24

32.49-4314-20!Het daadwerkelijke begin van de aanval tegen de witte rechtervleugel! Uiteraard met dank aan de kroonschijf. In dit verband veroorloof ik me een zijsprongetje ter ere van de kroonschijf!
Hier volgt een intermezzo met twee diagrammen waarin de kracht van de kroonschijf tot uiting komt.

[Klik hier om naar het "Kruis van Keller" te gaan.] 33.25x149x2034.40-3429x4035.35x4420-2536.31-2722x3137.26x37...

37....23-29!Legt de vinger op de zere plek. Het is duidelijk dat wit zich zorgen moet maken over de verdediging van zijn rechtervleugel. 38.44-40...In zijn rubriek in Het Vrije Volk schreef Jannes: „Deze zet deed Tsjizjov van een remiseaanbod vergezeld gaan. Maar beide spelers hadden geconstateerd dat Wesselink aan het vierde bord in moeilijkheden was geraakt tegen Valneris, en dit feit was voldoende om in deze gunstige stand fel door te gaan.” Anno 2024 herinner ik me natuurlijk niets van een remiseaanbod van Tsjizjov. Ik zou zeggen: als je hier niet op winst speelt, wanneer dan wel? 38....12-18Natuurlijk niet 24-30 40-35 29-34 35x24 34-40 39-34! en evenmin 30-34x34 32-28! en de zwarte stand is gespleten (12-18 28-23). 39.39-3325-3040.43-397-12

41.36-31...Het alternatief 39-34 30x28 32x34 24-29! 34x23 18x29 ziet er niet uit voor wit. Een mens concludeert nu tot groot voordeel voor zwart. Het programma Kingsrow concludeert echter 'gewoon' tot remise. Bij het uitspelen van de computer blijkt dat ook. De praktische waarde daarvan is natuurlijk nihil. 41....30-3542.31-2635x4443.39x5029-34De aanval krijgt vaart! Er zit op termijn een doorbraak aan te komen. Zwart heeft niet alleen een sterke voorpost, maar ook wordt schijf 15 steeds zwakker.

44.47-423-945.32-27...

45....9-13In de partij heb ik nauwelijks naar alternatieven gekeken. Dit is de meest logische zet, omdat de wending met 4-10 en 13-19 intact blijft. Natuurlijk heb ik bij analyse gekeken of er een betere zet is en de computer komt wel degelijk met het alternatief om de aanval tegen de witte rechtervleugel direct in te zetten: 24-30!46.38-32en nu: 30-35Nog curieuzer is 34-4047.32-2840-4548.33-2930-3549.42-389-1450.38-3314-1951.37-3235-40ook 11-1652.26-2117x2653.28-22wordt remise. 52.27-21Zwart is bijna op dam, maar wat hij ook doet winst zit er niet in en dat is een klein wonder. We onderscheiden de volgende varianten:

52...11-16 53.29-24 =.
52...40-44 53.50x39 45-50 54.21-16! =.
18-22!53.21-1612-1854.16x717-2155.26x1722x256.32-2740-4457.50x3945-5058.27-2150-4559.15-1045x1660.10-519-24Dit ziet er voor een mens zeer kansrijk uit voor zwart, maar de verdediging van de computer is overtuigend:

61.5-41!16-49of? 62.33-28!24-3063.41-47!30-3564.47-29=Dit zijn natuurlijk misselijke computervarianten die nog remise zijn. Volgens Kingsrow is het vrijwel altijd nog remise. Nogmaals gezegd: de praktische waarde is nihil.

Wel pleiten deze varianten er bijna voor dat 45..24-30 kansrijker is dan de partijvoortzetting, maar dan was het partijverloop ons onthouden... 47.32-2834-4048.42-3840-4549.28-2318x2950.33x2435-4051.27-21!11-1640-4452.50x3945-5053.38-3250x2054.15x24=52.37-3216x2753.32x219-1454.38-3340-4455.50x3945-50Het is onwaarschijnlijk dat dit remise is, maar toch is het zo:

56.21-1614-2050-4557.39-3445x4758.26-21=57.24-1920-2558.26-2117x2659.16-11=46.33-2834-39!In de partij was ik ervan overtuigd dat ik gewonnen stond en ik zag het partijverloop natuurlijk aankomen. Opnieuw maakt Kingsrow een einde aan alle illusies: de diagramstand is analytisch remise!!

47.37-32??...Wit beschikt over een verrassende redding: 47.15-10!!Alleen zo! Merkwaardig genoeg kan zwart nu niet winnen. Natuurlijk heeft niemand dit offer tijdens en na de partij gezien. 4x1548.37-3211-1613-1949.42-3718-2350.50-44!=24-2949.42-37en nu 29-34 38-33! = of 29-33 38x29 39-43 50-44! =. 49.42-3716-2150.27x1618-2251.28-2351.38-33?39-44!52.50x3924-29!53.33x2422x44-+13-1852.37-3118x2953.32-2722-2854.27-2228-3355.22x1133x42

56.11-612-1757.16-1139-4358.11x2243-4859.6-129-3360.26-2142-4761.21-1648x2662.16-11en zwart kan niet meer winnen. Een onwaarschijnlijke redding.
Zo'n computerremise is natuurlijk leuk voor de objectieve waarde van de stand, maar heeft uiteraard geen praktische betekenis. Volgens mij is het wel zo dat
steeds meer topspelers door Kingsrow denken: ook al sta ik minder het is altijd nog wel remise... 47....4-10!48.15x413-1949.4x2219-2350.28x3017x4851.30-2511-16Wit geeft het op.
Na de 6-2 zege in de laatste ronde werd de overwinning in deze Coupe du Monde tot in de kleine uurtjes gevierd!

(Taal)fout gezien? Mail naar [email protected]