Damkunst

Alexander Shvartsman (l.) in actie tegen Wouter Sosef tijdens Hoogeveen Open 2023.

Foto: Zainal Palmans

Van der Stap - Shvartsman

"Soms moet je meer dan twintig zetten diep rekenen"

Auteur: Alexander Shvartsman

12-03-2024

Mijn goede damvriend Ben Provoost (we kennen elkaar al jaren) benaderde me om een bijdrage voor damplatform Damkunst te leveren. Hij vroeg me om mijn beste partij uit 2023 te analyseren. Hier ging ik graag op in en na een tijdje wikken en wegen koos ik ervoor om mijn partij tegen Peter Van der Stap te bespreken. Dit duel vond plaats in een toernooi in Baarn in juni 2023, waar ik alle zeven partijen won.

Tegen Van der Stap kan ik bogen op een goede score. Van de vier partijen die we tot dat moment hadden gespeeld, hoefde ik slechts een punt af te staan. Toch verliepen onze onderlinge partijen nooit gemakkelijk voor mij. Van der Stap is een solide speler, die graag strategisch speelt en vasthoudt aan zijn uitgestippelde koers. Tactisch is hij minder sterk en hij rekent ook niet altijd diep genoeg. Omdat we vaker de degens hebben gekruist, wist ik dat hij geen speler is die uit is op het ruilen van schijven – zelfs niet als hij tegen een sterke tegenstander zit. Van der Stap is dus een prettige speler om tegenover je te hebben.

Mijn strategie in de partij die ik zal bespreken was, zoals gewoonlijk, om te proberen ingewikkeld spel op het bord te krijgen en zo mijn opponent in de problemen te brengen. Ik probeer dat bijvoorbeeld te doen door de tegenstander veel keuzes aan te bieden.

Een reden om mijn partij tegen Van der Stap te analyseren, is dat dit duel zich kenmerkt door het vele rekenwerk. Typerend voor de partij zijn ook de diverse interessante psychologische momenten. Soms moet je vijftien à twintig (of dieper) rekenen en het is ook heel belangrijk om in te schatten wat je tegenstander gaat spelen. Op al deze momenten zal ik ingaan en uitleggen wat ik zag en dacht en wat mijn tegenstander wel en niet heeft berekend.

Het was me een genoegen om deze mooie partij te analyseren en ik hoop dat je van mijn bevindingen zult genieten.\

Bord omdraaien

Bord kleur

Exporteren naar pdn

Download als afbeelding

1.32-2816-21Deze wedstrijd vond plaats in de 4e ronde. Waarom ik deze opening koos tegen Van der Stap is niet eenvoudig te zeggen. Waarschijnlijk speelde intuïtie een rol, maar een andere reden is meer van praktische aard: ik ken deze opening vrij goed. Aan de beginzetten hoef ik dus niet veel tijd te besteden, zodat ik alle energie kan stoppen in het interessante middenspel dat hierna ontstaat. De andere kant van de medaille is dat ook mijn tegenstander relatief snel kan spelen. 2.31-2611-163.38-32!...Wit blijft principieel spelen! Mijn meeste tegenstanders deden zelfs geen 2.31-26 of vervolgden met 3.37-32 enzovoort. 3....7-11De geforceerde varianten die na 3...18-22 ontstaan, kunnen mij niet echt bekoren. 4.37-3119-235.28x1914x236.31-2723-287.32x2318x388.43x3210-149.41-37...De korte vleugelopsluiting (kvo) is een feit. Nu moet zwart een keuze maken. 9....12-18!?Zwart moet nu al beslissen welke ontwikkeling hij verkiest. De meest gespeelde standaardvariant is 9...5-1010.39-3314-1911.44-3910-1412.50-4412-18enzovoort.10.39-3313-19!?Schijf 5 ontwikkelen lukt niet meer, omdat na 10...14-1911.44-395-10?niet mogelijk is vanwege 12.27-22!18x2913.34x5
De ontwikkeling waarvoor zwart kiest, is afkomstig van Vadim Virny. Ten tijde van de Sovjet-Unie won hij veel mooie partijen in deze opening. 11.44-398-1312.46-412-813.36-311-7Ik denk dat zwart aan het plan 13...18-22?!14.27x1813x22weinig heeft. Op zijn minst omdat wit altijd de mogelijkheid heeft om te ruilen met 41-36 en 31-27. 14.42-385-1015.49-437-1216.50-4420-24

De opening is voorbij. Op het bord prijkt een principiële stelling. Zwart heeft een economische kvo, zonder schijf op 2. Maar is het ook goed? Veel hangt af van wie de witspeler is! Aan de ene kant hoeft zwart geen schijven meer te ontwikkelen op zijn rechterflank. Aan de andere kant is de positie van zwart zonder schijf op 2 of 7 niet zo flexibel; de formatie 7/12/18, nodig om schijf 27 te ruilen, kan niet meer in stelling worden gebracht. 17.34-30?...Na deze passieve zet werkt zwarts plan! Beter was het om schijf 34 op zijn plaats te houden en op de volgende zet naar veld 28 of 29 te gaan. 17....15-20?!De standaardreactie, maar een paar zetten later begreep ik dat ik al een foutje had gemaakt. Praktisch gezien was het beter om geen belangrijk tempo te verliezen en te vervolgen met 17...14-20!?18.33-2818-23A)en nu: 19.39-33Mogelijk is nu 19...24-29!20.33x2420x29met op 21.44-39de tactische wending 21....17-22!22.27x711x223.26x1729-3424.40x1813x4425.43-3944x4226.47x3815-20Deze stand, met de vooruitgeschoven schijf op 17, is beter voor zwart. B)Interessant is de computervariant 19.27-22!?12-18Mogelijk is ook 23-29?!20.30-2510-1421.31-2729-3322.38x2924x3323.47-42enzovoort. 20.31-27Of ook 20.30-2518x3621.25x54-1022.5x149x2020-2521.47-4225x3422.40x2015x2423.39-34enzovoort, met voordeel voor wit.
Al deze varianten doen er echter niet zo toe, omdat de kans niet groot was dat wit tot 19.27-22!? zou hebben besloten. 18.33-28!...18.30-2510-1519.33-28Op 19.47-42volgt 19....24-2920.33x2420x2918-2320.39-3324-2921.33x2420x2922.44-3917-2223.27x711x224.26x1729-3425.40x1813x4426.43-3944x4227.47x3815-20enzovoort, zoals eerder aangegeven. 18....18-2319.39-3310-1520.44-39...

Dit is waarschijnlijk het belangrijkste moment van de partij. Hier investeerde ik veel tijd in het kiezen van een plan. Als je de varianten hebt nagespeeld die ik de komende zetten geef, kun je antwoord geven op de meest gestelde vraag van amateurs aan grootmeesters: "Hoeveel zetten kun je tijdens de partij vooruit rekenen?" Meestal antwoord ik: "Zo'n vijftien à twintig zetten." Aan de hand van deze partij kun je nagaan of mijn antwoord klopt... 20....24-29!?Na lang rekenen besloot ik tot een zeer riskant plan. Dat deed ik, omdat de stand na de alternatieven te overzichtelijk wordt. Ik speel dus niet altijd de beste zet, maar houd bij mijn keuzes rekening met de capaciteiten van mijn opponent. Ik hoopte dat mijn tegenstander de hoofdvariant niet zou zien en het partijverloop stelt me in het gelijk. Ik laat zien wat ik berekend heb: 20...12-1821.30-25A)24-2922.33x2420x2923.39-33?!29-34?!24.40x2923x3425.35-30?!Ook goed is het simpele 25.43-3934x4326.48x39en wit blijft prima staan. 25...34-40!26.45x344-10Een interessant tijdelijk offer. Maar na 27.41-3619-2328.28x1913x3529.43-39heeft wit genoeg tegenspel voor het sterke stuk op 35. B)21...17-2222.28x17Natuurlijk niet 22.26x17?vanwege 22....24-2923.33x2422x4424.40x4911x22met schijfwinst voor zwart. 21x1223.41-3624-2924.33x2420x29en na het makkelijk te vinden 25.27-21!16x2726.31x2218x2727.32x21wordt de partij te eenvoudig. 21.33x2420x2922.40-34?...Na een paar minuten denken besluit wit om de voorpost van zwart te ruilen. Om eerlijk te zijn verwachtte ik dit antwoord... Niet zo goed is 22.30-25?17-22!23.27x711x224.26x1729-3425.40x1813x4426.43-3944x4227.47x389-13enzovoort. De sterkste zet is 22.39-34A)en nu volgt een lange forcing. Ik zal je laten zien wat ik zag tijdens de partij en ingaan op mijn manier van berekenen. Ik denk dat dit interessanter is dan slechts door een computerprogramma aangegeven varianten te tonen. 4-10!Vanwege de dreiging 23.30-24! is dit de hoofdvariant. 23.43-39!12-1824.39-33A1)Wit zet tactiek in om gebruik te maken van de slechte schijf op veld 10. 17-22A1a)25.26x17!De beste! Straks nemen we de alternatieven onder de loep. 25...14-2026.33x2422x4227.47x38A1a1)20x29

A1a1a)Tot dusver ging het berekenen gemakkelijk. Ik zag nu de volgende varianten aan mijn geestesoog voorbijtrekken: 28.17-1228...8x1729.32-2823x4330.34x543-49

Hier stopte ik met rekenen. Mijn intuïtie zei dat de situatie gevaarlijk kon zijn voor zwart, maar ik zag geen concrete varianten. De computer laat echter zien dat wit de zwarte dam kan afpakken: 31.30-24!49x2132.48-43!21x4933.35-3049x3534.30-2535x1935.5x26Als zwart nu vervolgt met 35....9-14!houdt hij zicht op een gelijkspel. 36.25-20!Op 36.26-12?natuurlijk 36....3-8!37.12x2015x24=14x2537.26-12enzovoort. A1a1b)27...11x22?verliest vanwege de meerslag 28.30-25!19x3929.25x5+-A1a1c)28.32-28??Wit hoopt op 23x12??Maar zwart slaat 11x42!A1a1d)28.48-4211x2229.32-2823x4330.34x543-49

Hier hield ik eveneens op met rekenen nadat ik dam had gehaald. Maar opnieuw voorvoelde ik gevaar, en terecht. De computer wijst er namelijk op dat wit ook nu de zwarte dam neutraliseert: 31.30-24!49x2132.42-38!21x4933.35-30!49x3534.30-2535x1935.5x1Na 35....22-28hoeft zwart echter wederom niet te wanhopen. A1b)Erg belangrijk is dat 14-20?25.33x2420x29verliest vanwege 26.27-22!18x3627.32-27!21x4328.48x3923x3229.34x532-3830.5-23+-A1c)25.33x24?!22x4226.47x3826.26x1711x2227.47x386-11is beter voor zwart. 11-1727.41-368-1228.27-2218x2729.31x116x17leidt tot interessant spel. A1d)Ook mogelijk, maar niet zo interessant, is 25.28x1721x1226.33x2423-2827.32x2318x2028.30-2520-2429.34-3024-2930.41-3619-2431.30x1914x23en de positie is gelijk. B)Verliezend is 12-18??vanwege 23.30-24!C)De volgende forcing is niet zo goed voor zwart: 22...14-20?!23.28-22!17x2824.26x1712x2125.27-22!28x17

26.32-27!Heel slecht is 26.32-28?23x3227.34x2521-26!28.38x2717-21!29.27-2221-27enzovoort. 21x3227.37x2823x3228.34x2517-2129.38x2721x32Wit kan de schijf op 32 niet winnen, maar wel afwikkelen naar een eindspel met materiaalvoordeel, bijvoorbeeld met 30.48-4216-2131.31-2732-3832.27x738x4933.7-1enzovoort. 22....29x4023.35x4415-20Beide spelers spelen nu een aantal logische zetten. 24.30-2520-2425.47-424-1026.41-3610-1527.38-33...

Ik was tevreden met de situatie op het bord. Volgens mij ligt het initiatief bij zwart (wat misschien onjuist is?). Ik heb namelijk vrij spel op de linkerflank en op de andere flank moet wit rekening houden met het idee 17-22 en 24-29 enzovoort. Er moet echter weer een plan gemaakt worden. 27....14-20!?Na even nadenken verwierp ik het alternatief, dat wit weinig problemen geeft: 27...12-1828.42-3817-22A)Wit kan nu op twee manieren slaan: 29.28x1729...21x12en na de 'verschrikkelijke ruil' 30.27-2116x2731.31x2218x2732.32x21kan zwart twee punten wel vergeten. B)Verrassend genoeg kan wit ook slaan met 29.26x17!?24-29Het beste voor zwart is het standaardidee 14-20!30.25x149x20waarna wit er goed aan doet om de stelling te forceren met 31.31-2622x4232.48x3711x2233.28x17enzovoort. 30.33x2422x42en nu kan 31.17-12!18x732.43-3842x3333.39x2819x3034.28x1015x435.25x34enzovoort. 28.25x149x2029.43-3820-25Ik liet 29...12-18A)na, omdat wit de stand dan kan forceren: 30.28-2230...17x2831.26x17!Mogelijk is ook 31.33x22?!11-1732.22x116x17enzovoort, met een interessante stelling, die er beter uitziet voor zwart. 11x2232.31-26!22x3133.33x2233.36x27!?33...18x2734.32x2116x2735.37-32enzovoort en wit wint twee schijven terug. B)30.48-43en het beste voor zwart is om 30....17-22te spelen: 31.28x17Na 31.26x17?20-25!heeft wit een probleem en moet vechten voor een punt. Bijvoorbeeld 32.31-26!22x3133.36x2711x3134.26-2116x2735.37x26en na 35....23-2936.32x2118-2337.28-2223-2838.45-4028x1739.21x128x1740.39-3419-2341.33-2823x3242.34x23enzovoort wint wit zijn schijf weer terug. 31...21x12en wit heeft opnieuw de ruil 32.27-2116x2733.31x2218x2734.32x21enzovoort. 30.48-4324-30!

Zwart probeert zijn tegenstander de controle over het belangrijke veld 34 te ontzeggen. 31.28-22!...Simpel verhinderd is 31.45-40?door 31....19-24!32.28x1930-3533.19x3025x45-+Het is interessant om de gevolgen van 31.44-40A)na te gaan.Het beste is 15-20A1)32.33-2932...23x3433.40x29en zwart heeft goed tegenspel. A2)Na 31...30-35?32.40-3435-4033.33-2912-18krijgt zwart te maken met enkele problemen. A2a)Tot gelijkwaardig spel leidt 34.27-2234...18x2735.29x93x1436.31x2240x29A2b)34.39-33!?25-30Het dubbeloffer 19-24?35.28x3040-44is niet zo goed, omdat de zwarte dam na 36.30-2444-4937.33-28weinig bewegingsvrijheid heeft. 35.34x2523x34en na 36.43-3934x4337.38x498-1238.45x3415-2039.25x2318x4740.28-2217x2841.26x19staat wit beter. A3)Niet goed is 32.40-35?20-2433.45-40?3-934.40-349-14-+A4)32.40-34resulteert na 32....20-2433.34-2923x3434.28-2217x2835.32x1421x4136.36x4713-1937.14x233-9in een interessante positie, maar zwart staat beter. 31....17x2832.26x1712x2133.33x22...Eenvoudig en sterk. In een dergelijk speltype moet zwart altijd zijn antwoord klaar hebben op deze standaardaanval. En dat had ik... 33....15-20!De beste. Niet goed is het alternatief 33...11-1734.22x116x17en de rechterflank van zwart ziet er zwak uit. Na bijvoorbeeld 35.31-2613-1836.38-338-1337.42-38mag 37....15-20?niet vanwege het standaardoffer 38.27-22!18x2739.37-31+-34.31-2623-2835.32x1421x4136.36x4720x9

Na een geforceerde variant is de situatie compleet gewijzigd. Op het bord staat nu een 9x9-positie. De witte voorpost op 22 is voldoende beschermd, dus echt voordeel heeft zwart niet. Maar wel wit moet nog een aantal goede zetten doen... 37.45-409-1438.40-34...De voortzetting 38.40-35?14-1939.35x2419x30verzwakt wits korte vleugel. 38....8-1239.38-3314-1940.43-383-9

Tot nu toe was er geen vuiltje aan de lucht voor de witspeler. 41.33-29?...Dit is de eerste, maar niet de laatste fout van Van der Stap. Een sterker voortzetting is 41.42-3719-2342.37-32en het beste voor zwart is om met 42....11-17wits voorpost af te ruilen. Geen goed plan is 12-17?43.32-2717x2844.33x229-14?45.26-21!13-1946.38-33!en wit gaat winnen. 41....11-17!42.22x116x17Een goede ruil! Eenvoudig en sterk. Ik ruik nu bloed en begin met hernieuwde energie te spelen. Het stuk op 29 hindert het witte spel en zwart probeert deze zwakte maximaal uit te buiten. 43.38-3212-1844.42-3816-21!45.38-3318-23!46.29x1813x22

Natuurlijk is deze 7x7-stand nog steeds remise, maar dankzij het tempovoordeel (+8) oefent zwart een zekere druk uit op de tegenstander. 47.34-29?...Een ernstige fout. Van der Stap zag af van de variant 47.47-4219-2348.42-38A)9-13omdat hij niet zag dat na 49.44-40A1)(33-29 levert bij goed spel een punt op) een finesse volgt als zwart 30-35?speelt: 50.33-28!35x4251.28x8had, met remise. A2)maar in plaats van 30-35? heeft zwart een prachtige winst: 49...13-19!50.33-29*22-27!51.29x1819-23!52.18x2930-35!

Na dit dubbeloffer is wit kansloos. Er kan bijvoorbeeld volgen: 53.39-3335x4454.33-2854.29-2344-5055.32-2850-4556.33-2917-2257.28x1721x1244-49!55.28-2217x3756.26x1749x3257.17-1232-38!en het 4x2-eindspel levert geen problemen meer op.

Veel beter dan de partijzet of 47.47-42 is 33-29. Nu wordt de situatie gevaarlijk voor wit. B)of 9-1447....9-1348.32-2813-1849.47-42...

De tijd voor concrete berekeningen is nu aangebroken voor zwart. Hier moet ik een paar alternatieven beoordelen. 49....19-24Het tijdelijk offer 49...30-3450.29x4018-23levert niets op. Na 51.40-3423x3252.42-3832x4353.39x4821-2754.48-4227-3255.33-2922-2756.44-3917-2257.42-3832x4358.39x48biedt de stand van wederzijds vier schijven geen winstkansen meer. Evenmin beter is 49...21-2750.42-3830-3451.29x4018-23en om nu een punt te halen, moet wit het van een ander idee hebben: 52.38-32!27x2953.26-21!50.29x2025x1451.44-4014-1952.42-38...Verliezend is 52.40-35?19-2453.42-3721-27-+Wel mogelijk is 52.42-37!30-3553.40-3421-27en wit brengt zich met de meerslagfinesse 54.37-32!27x4055.26-21!22x4456.21x14in veiligheid. 52....30-3553.40-3418-2354.38-32...

Beide spelers sturen aan op een botsing, wat gevaarlijk kan zijn voor wit. Maar... zwart moet zetten. 54....22-2755.33-29?...Een fout die beslissend had kunnen zijn. Een duidelijke remise zit er in na 55.28-22Van der Stap miste hier de meerslag 55....27x40en zag alleen het kansloze 55...17x37 56.26x17 37-42 enzovoort. 56.22x1121-27Nu volgt een simpele forcing: 57.11-740-4558.7-1!45-5059.1x34!50x1160.34-18!27-3261.18-27!32x2162.26x6=Ook het onlogische 55.34-30?!27x2956.28-2217x2857.26x1735x2458.17-11is voldoende voor remise. Belangrijk is dat na 58....29-33nog een offer volgt: 59.11-6!33x4460.6-124-2961.1-628-3229-3362.6-1!62.6x5032-37en nu bijvoorbeeld 63.50-44en de aanval op schijf 19 brengt het reddende punt. 55....27x3856.29x18...

56....21-27?Een grote fout. Een niet zo moeilijke winst was mogelijk na het logische 56...38-42en nu: A)Na 57.18-1257...17x858.26x1742-4859.17-11volgt de leuke finesse 59....19-23!60.28x198-13!61.19x835-4062.34x4548x16-+B)Ook mogelijk is 57.28-2217x2858.26x1742-48!

In het 'berekenen' van deze variant (tijdnood!) vertrouwde ik gewoon op mijn intuïtie (niet altijd goed!) en die zei dat de twee schijven van wit echt te dicht bij dam staan. Maar... wit heeft echt geen verdedigingskansen! De andere twee schijven staan te slecht en helpen zwart makkelijk aan twee punten. Bijvoorbeeld 59.17-12Kansloos is 59.39-3328x30omdat wit hierna nog een schijf kwijtraakt. 19-2360.18x2935-4061.34x4548x7-+57.34-30?!...De stand is remise. Na 57.34-2938-4258.29-2419x3059.18-13valt er weinig meer te proberen voor zwart. Bijvoorbeeld 59....42-4860.13-948x34en de aanval op schijf 17 met 61.9-3bezorgt wit een punt. Maar... vergeet niet dat beide spelers geen tijd hebben! 57....35x2458.39-3338x2959.28-2319x2860.18-13...

Na een paar offers resteert een 5x2-eindspel. De zwarte stukken staan erg ongemakkelijk - allemaal in het centrum. Tijdens de partij had ik het gevoel dat zwart niet meer kan winnen en sterke damprogramma's bevestigen dat gevoel na afloop. Maar... Ik probeer nog steeds problemen te vinden voor de tegenstander... 60....24-3061.13-930-3562.9-435-40Het alternatief 62...28-33is niet beter: 63.4x3133-3964.31-4229-3465.42-4835-4066.48-3740-4567.37-2845-5068.28x11!en zwart heeft geen tempo om wits dam af te nemen. 63.4x3140-44

Nu volgt het beslissende moment in dit 4x2-eindspel. 64.31-18?...De laatste fout in deze interessante partij. Met 64.31-9(Ook diverse andere zetten zijn goed.) 64....28-3265.9-2029-3466.20-2534-4067.25-1432-3868.14-2844-5069.28x638-4370.26-21kon wit relatief makkelijk remise maken. 64....29-33Wit heeft een belangrijk tempo verloren en is nu kansloos, omdat hij geen enkele zwarte schijf succesvol kan aanvallen. 65.18-1344-4966.13-30...Andere aanvallen worden als volgt afgeslagen: op 66.13-19volgt 66....33-38!67.19x4349x32-+niet beter is 66.13-22en nu kan zwart zelfs op meerdere manieren de witte dam neutraliseren: 66....17-2149-2167.22x1121-1768.11x2228x17-+49-4467.22x1133-3968.11x3339x28-+67.26x1749-2168.17x2628x17-+66....28-32Onderweg naar dam bieden zwarts schijven steun aan elkaar... 67.30-1932-3868.19-23...Op 68.19-2449-35!69.24-2035-24-+68....38-4269.23-4542-48Wit geeft het op.

(Taal)fout gezien? Mail naar [email protected].