Wouter Sipma (r.) breekt zich het hoofd hoe te reageren op de openingszet 31-26 van Jitse Slump. Foto G. van Dijk
Winstpoging vanuit gevaarlijke positie wordt zwartspeler fataal
Auteur: Wouter Sipma Het is mij een eer om een aflevering
voor Damkunst te mogen verzorgen! Er zijn al een aantal fraaie
analyses geschreven (en hopelijk ook gelezen!). Dat er nog vele mogen
volgen.
Mijn 'opdracht' was om een partij van het NK 2023 (in
Drachten, afgelopen december) te analyseren. De keuze was heel ruim:
een strategisch pareltje van kampioen Groenendijk (eigenlijk al zijn
overwinningen), een vechtpartij van Baliakin (vooral zijn treffen met
supertalent Boxum was episch − een boeiend speltype en meer dan 70
zetten spanning) of tóch iets van mezelf? Vrijwel al mijn partijen
waren interessant met hier en daar een experiment dat dan goed dan
wel slecht uitpakte... Uiteindelijk is in overleg met de
hoofdredacteur de keuze gevallen op mijn partij tegen Jitse Slump uit
de 12e ronde. Dit vanwege het zeldzame spelkarakter na de opening en
het feit dat ik het behalve als 'alwetende analysator' ook vanuit de
ik-persoon kan vertellen.
Mijn laatste partij tegen Slump
speelde ik 36 dagen eerder, bijna 9000 km verderop in de zevende
ronde van de World Cup in Lishui, China. In die partij zadelde Slump
me al in de opening op met ongemakken op twee vleugels, waardoor ik
in het middenspel slechts tot toeschouwer was gedegradeerd, die maar
moest zien hoe het met me zou aflopen (ik overleefde). Nu had ik me
voorgenomen goed voorbereid voor de dag te komen en op alle
openingszetten een antwoord bedacht. Behalve... 1.31-26
Deze zet kwam onverwacht (en met reden, Slump had deze zet slechts
twee keer eerder gespeeld, tegen Mezhenin in 2018 en Van IJzendoorn
in 2019, zonder opzienbarend succes) en ik verzonk in enig gepeins.
In China confronteerde Van IJzendoorn mij ook met 1. 31-26 − wat zou
Slump bedacht hebben?
Na een tijdje besloot ik voor een
variant te gaan die ik zes rondes eerder tegen Jan van der Star op
het bord had willen brengen, maar dan met wit.
En Van IJzendoorn ging
hier met 5...20-25 verder in de eerder aangehaalde partij tegen
Slump. De partijzet is een "uitnodiging die wit eigenlijk niet kan
weigeren" − in de woorden van Slump in de demonstratiezaal na de
partij.
Deze speelwijze is me al lang bekend − ik moet een
jaar of 18 geweest zijn toen ik hiermee de eerste ervaringen opdeed
in een trainingssetting met (een nog veel jongere) Groenendijk en Van
IJzendoorn. Slump was daar nog niet bij, maar heeft deze
(kennis)achterstand ruim ingehaald.
In mijn database zie ik
dat deze stand 31 keer is voorgekomen, maar het aantal
praktijkvoorbeelden waarin wit ook daadwerkelijk een constructieve
strategie probeert te spelen is op één hand te tellen. Grappig: de
eerste keer reken ik daartoe de partij Sjarafow-Zalitis, halve finale
van het kampioenschap van de USSR in 1967 in Nizjnij Tagil − maar dan
met opbouw vanuit 47 in plaats van vanuit 46! Voor mij is echter dé
stampartij Sijbrands-Van den Hurk (NC 2001); qua gelijkenissen met
Slump-Sipma is echter de relatief recente partij Van IJzendoorn-Pan
(WK 2019) veel belangrijker! Deze partij, die na een hevig gevecht in
remise eindigde, zullen we hieronder meerdere malen langs zien komen.
Pikant detail: sinds 2015 ben ik op elk WK geweest (of ik me
voor de finale wist te plaatsen, is een tweede), met uitzondering van
het WK 2019 − voor Slump was dit juist zijn eerste WK-finale en
derhalve heeft hij Van IJzendoorn-Pan van dichtbij kunnen meemaken.
Na het lezen van dit artikel mag u bepalen of dit hem niet op z'n
minst onbewust geholpen heeft...
9...18-23 is ook wel gespeeld (naast 9... 10-15). Het lijkt me niet
dat wit bang hoeft te zijn voor de ruil met 12-18, waarna zwarts
stand enigszins uit evenwicht is.
11...13x24 kan ook, maar is tandeloos − na een
ontwikkeling met 18-23, 12-18 blijft wits structuur mooier en als
zwart wel vanuit 5 wil ontwikkelen, kan dat beter direct. De tekstzet
is daarom principiëler.
Dit is een goed moment om stil te
staan bij de ideeën van de opening en de doelstellingen van beide
spelers.
De stand draait om de binding aan zwarts korte
vleugel: door het open veld 2 kan zwart hier niet spelen, de witte
schijven op 21 en 26 (ondersteund door 36 en 37) houden het zwarte
'legoblokje' 1-6-7-11-12-17 vast - zeer economisch. Doordat wit zich
met de voorgaande ruil kon ontdoen van de schijf op 33, leent de
stand zich uitstekend voor een opsluitingsstrategie: zwart kan immers
nu alleen 21-16 afdwingen met een concessie (18-22).
Met deze
vaststellingen kunnen de doelen voor beide kleuren bepaald
worden: - wit wil de economische opsluiting handhaven; - wit
zal daarvoor veld 33 blijven mijden; - wit wil ook controle te
krijgen op de rechtervleugel (veld 30); - wit zal proberen zoveel
mogelijk naar rechts te spelen; - wit zal proberen schijven te
ruilen om de opsluiting economischer te maken;
- zwart wil
schijven uit de opsluiting ontwikkelen; - zwart zal een sterk
centrum opbouwen en wit naar de rand duwen; - zwart wil vanuit een
sterk centrum de aanval in (zesde rij); - zwart zal proberen de
schijven op het bord te houden.
Waar in een strijd tussen
aanval en omsingeling vaak de omsingelende partij de moeilijkste taak
heeft, denk ik dat het in dit geval juist zwárt is die het meeste
risico loopt. De schijf op 1 heeft nog wel een functie (voorkomt het
dóórslaan na 21x12), maar schijf 6 staat écht buitenspel. Verder is
het voor een aanvaller/centrumspeler vaak goed om de stand open te
breken, maar ook dat gaat hier niet direct op: zelfs als schijf 21
doorgeschoven is naar 16 houdt deze nog vijf schijven (1-6-7-11-17)
bezig. Als schijf 6 aan de andere kant van het bord staat, denk ik
dat het juist weer wit is die meer risico loopt.
Ik was me
bewust van de risico's (zeker tegen een formidabele tegenstander),
maar om op het podium te komen moest er iets bijzonders gebeuren,
wetende dat mij in de laatste ronde Baliakin te wachten stond.
Bovendien gold voor Slump min of meer hetzelfde, al trof hij in de
laatste ronde Boxum. We waren dus allebei blij met strijd op het
bord.
Van IJzendoorn speelde 12.37-31 Maar die verwisseling is niet zo onschuldig als
het lijkt: Pan had met 13-19 de ontwikkeling van de witte
lange vleugel kunnen saboteren. Op 13.41-37 volgt immers
17-22! en zwart is vrij. Pan speelde evenwel 12...10-14 (en
Van IJzendoorn snel 13.41-37), waardoor de partijen in elkaars
vaarwater blijven.
Ook een vrijblijvender opstelling met 5-10, 14-20, 10-14 enzovoort
kwam in aanmerking om de ontwikkeling met 13-19 in de stand te
houden. De kans is echter groot dat dit slechts tot zetverwisseling
met de partijvariant zou hebben geleid. Met 13... 14-19 neemt zwart
de mogelijkheid om 14. 41-36(?) (of ook 14. 43-39(?)) 'af te
straffen' met 17-22(!) − maar wit kan het prima zonder deze zetten
stellen. Echter heeft 13... 14-19 nog een ander voordeel, waar ik bij
de volgende zet op terugkom.
Het
zou kunnen dat 14. 35-30 licht onnauwkeurig is. Ik wist dat
Sijbrands in zijn partij direct wits lange vleugel 'afsloot' met 13.
41-36 en 14. 37-32, maar zag niet hoe ik kon profiteren van het
vooralsnog achterwege laten van deze zetten. Het computerprogramma
Scan heeft wél een idee: 14...18-22!? 15.21-16* 22-27!? 16.31x22 17x28 Door de witte schijf op 31 méé te ruilen,
maakt zwart de baan vrij voor het ontwikkelen van schijf 6. Het is
echter nog niet gezegd dat dit zonder meer lukt: onder de huidige
omstandigheden is 11-17 immers verhinderd. Zwart kan een schijf naar
veld 20 brengen om de dreiging eruit te halen, maar in de tussentijd
speelt wit bijvoorbeeld schijf 37 naar 27 om opnieuw te storen. Daarom lijkt het slim om na 17.37-31 12-18! te spelen. 18.44-39
Met 18.40-34 lukt het wit wel om 11-17 langer te blijven
verhinderen, maar is hij de flexibiliteit aan zijn korte vleugel
kwijt.
18...11-17 Nu de schijf op 6 als
het ware 'bevrijd' is, heeft zwart een veel betere uitgangspositie
voor het middenspel: hoewel wit nog spel tegen de zwarte
centrumaanval moet hebben, is de moeilijkheidsgraad een stuk hoger
dan in de partij!
Het zou kunnen dat wit in deze variant meer
te zoeken heeft in een plan als 17. 38-32 en vervolgens schijf 41
naar 27 brengen, om de stand meer gesloten te houden. Maar ook dan
lukt het zwart om 11-17 door te zetten.
De intelligente lezer
zal zich afvragen of zwart dan niet direct na 12. 36-31 18-22 (13.
21-16 22-27x28) had kunnen spelen. In dat geval is wit echter een zet
sneller om schijf 28 te bestoken via veld 33, dus helemaal 'gratis'
is dat niet.
Het is overigens altijd grappig om te zien hoe de
twee leidende analyseprogramma's van het moment −Kingsrow en Scan−
van mening verschillen over de waarde van de stand. De programma's
hebben ieder zo hun eigen voorkeuren en karaktertrekken: Scan
prefereert aanvalsstanden en tempovoorsprong (wat soms leidt tot
banaal −maar niet zwak− openingsspel) en geeft in allerlei soorten
standen vaak relatief hoge waarderingen, terwijl Kingsrow zich weinig
van tempoverhoudingen aantrekt en qua waarde niet zo snel enthousiast
te krijgen is. Waar Flits eerder mijn enige 'digitale
sparringpartner' was, is het nu mogelijk om in de laatste versies van
het onvolprezen Turbo Dambase meerdere engines tegelijk aan te
zetten. Zo zit je als het ware op elk gewenst moment met twee
loeisterke dammers aan tafel! Het moge duidelijk zijn dat mijn Flits
inmiddels met pensioen is...
De inleidende beschietingen zijn voorbij en de
spelers hebben hun posities ingenomen. Nu is het tijd om keuzes te
maken.
Als we hier 19.42-37 spelen en schijf 14 op 15 zetten,
hebben we de stand tussen Van IJzendoorn en Pan!
Ook
Sijbrands-Van den Hurk is niet veel anders (zet 30 op 40, 50 op 45 en
20 terug op 15) − op dat moment speelde Sijbrands echter 18.21-16,
waarmee hij zijn tegenstander losliet. Ik zie niet wat er tegen het
aanhouden van de opsluiting is met 18. 35-30 (18... 18-22 19. 21-16
14-20 20. 40-35(!)). In de Volkskrantrubriek van 24 februari 2001
noemt deze Sijbrands deze partij ("waarover later dit jaar meer"),
maar ik kan zelf niet vinden wanneer hij hierop teruggekomen is. Als
iemand dit wel weet, zie ik het graag tegemoet − en anders hebben we
nog een analyse tegoed!
Hoe dan ook prefereer ik de opbouw van
Slump, die met 19. 49-44 bewust schijf 50 laat staan. Schijf 50 zal
in de partij ook een belangrijke rol vervullen.
Nogmaals aanvallen met 22...20-25 23.44-39 25x34 24.39x30 leek me niet logisch omdat er weer
één paar schijven verdwijnen en schijf 50 daarna naar het midden kan
worden gespeeld. Interessant is dat Kingsrow nu 23-29!? gevolgd door 19-24 aanbeveelt − daar kan natuurlijk wel wat
in zitten nu wit zonder 47 en 49 speelt.
Natuurlijk laat wit de ruil met 12-18 niet toe. De
opsluiting wordt getransformeerd doordat nu schijf 16 het vierkantje
1-6-7-11 gaat bezighouden − ten minste, zo lang 6 en 11 er niet uit
kunnen.
Gespeeld om de inname van de hekstelling met
32-27 voor te zijn. De bedoeling voor zwart is nu om het centrum te
versterken en −de droom blijven vasthouden− schijf 6 erbij te
krijgen.
Wit zoekt de goede aanvalshoek en blijft
wachten − zie hier het nut van schijf 50: nu en de komende zetten kan
wit na 24-29 voorwaarts ruilen met 50-45x34.
In de partij besteedde ik behoorlijk wat
bedenktijd aan 27...17-22 maar zag na 28.38-33? geen goede combinatie. Die is er echter wel:
Bij analyse gaf Slump −in koor met Van IJzendoorn, die in verband met
zijn eigen mislukte partij maar al te graag bij ons bord stond om
herinneringen op te halen− een veel sterker antwoord: 28.26-21! 8-12
Slump kiest voor een duidelijke variant met geforceerd spel die leidt
tot een slagenwisseling.
Hij had er ook voor kunnen
kiezen de spanning nóg verder te laten oplopen met 29.36-31!? De aanwezige toeschouwers, waaronder Roel Boomstra, hielden
zich een tijdje bezig met deze stand, maar de spelers hadden hier
beiden nauwelijks naar gekeken. Het is wel een risico voor wit om
zonder schijf 36 te spelen, maar de dreiging om een kettingstelling
te vormen beperkt zwart ook enorm. Laten we een aantal varianten
bekijken. 11-17 30.38-33? de meest logische zet om
vervolgens 42-38 door te zetten met winnende kettingstelling.
30...23-29 is nu te duur, maar zwart heeft nog een andere pijl op
zijn boog:
30.30-25 en nu heeft zwart keuze: 24-30 (30...6-11 kan leiden tot dezelfde varianten na 31.38-33,
maar geeft wit ook een extra optie in 31.34-30!?)
31...24-29 en nu moet wit
kiezen tussen 32.27-21x34, 32.34-30 of 32.35-30 en het spel gaat
door.
31.35x24 19x30 in de hoop 45 te pinnen is
gevaarlijk in verband met 32.38-33 Of ook eerst 32.
48-43 en dan 33. 38-33 − er dreigt nu 33.26-21!, 34.27-21, 35.31-27
en 33x2. 6-11* 33.48-43 (of eerst 33. 42-38) 30-35 34.42-38 3-9 Nu loopt 35.33-29? 13-19! 36.38-33 9-13!
37.43-38 1-6! 38.27-21 14-20 enzovoort verkeerd voor wit en na
35.27-21 kan 35...23-29, maar er is een interessante optie: 35.34-30?! 35x24 36.45-40 waarna zwart moet kiezen uit
allerlei eindspelen: 14-19 37.40-34 9-14
Conclusie: 29.36-31 verscherpt de strijd en geef
zeker kansen voor wit, maar zwart kan in elke variant nog meekomen en
soms (zoals in de laatste variant) terugslaan!
En hoe zat dat
dan bij die andere partij (met 48 op 47)? Daar kon Van IJzendoorn óók
29.36-31 doen en dat zou in dat geval wel echt eenrichtingsverkeer
opleveren, waarin zwart flink aan de bak moet om niet te verliezen.
Misschien moet die partij ook nog maar eens een keer onder de loep
genomen worden...
Een fraaie zet om het
zwarte blokje te laten staan!
Na 32.42-38 kan zwart 'gewoon' 11-17! spelen. Overigens had Van
IJzendoorn hier in zijn partij ook een goede optie met 32.27-22(!)
18x38 33. 42x22 (met dank aan schijf 47!) − hij speelde echter
32.30-25 en zijn voordeel was weg. U kunt op Toernooibase
analysevarianten naspelen bij die partij.
Voor een laatste maal keren we
terug naar Van IJzendoorn-Pan en wel naar de analysesectie in
Toernooibase: daar geeft Pim Meurs aan dat wit 37.37-31!? kan spelen,
waarmee wit een vergiftigde schijf aanbiedt. Slump speelt evenwel een
andere zet en daarmee nemen we definitief afscheid. Toch interessant
dat de partijen elkaar 36 zetten lang schaduwen!
Het zware middenspelgedeelte (met dit analysewerk) is voorbij en de
partij komt in een nieuwe fase. Er mogen dan wel veel schijven van
het bord zijn verdwenen, nog stééds kan zwart het blokje 1-6-7-11
niet bewegen. Ik schatte in dat zwart de stand toch wel gelijk moest
kunnen houden door de centrumformaties die zwart kan
maken.
Bovendien werkte Slumps laatste zet een beetje als een
rode lap op een stier: is die vleugel zonder 45 niet verzwakt? Ik
wilde door blijven vechten, ook voor méér dan één punt. Maar de
interessante strijd tot zover had zijn tol geëist, vooral op de klok:
ik speelde met 7 minuten, Slump met 15 (voor 37. 45-40).
Slump weet optimaal te profiteren van zijn tijdvoordeel en
schotelt zwart een interessante keuze voor. Hoewel het op dit moment
nog niet écht fout kan, bega ik hier een eerste onnauwkeurigheid die
ik prompt door twee fouten laten volgen.
38...12-17 39.21x12 7x18 40.16x7 1x12 was veruit het meest logisch,
maar na 41.22-17 12x21 42.27x16 moet zwart er toch op
letten dat er geen schijf naar 17 loopt. Met een beetje beleid moet
dat wel lukken − zwart kan ook aan wits korte vleugel gaan rammelen.
42.39x28 23x21 43.11-6 maar ik zag hier toch wel
wat problemen doordat de witte dam de sterke lijn 47-15 kan bezetten
in combinatie met de 'klem' 44-40-35. Bij analyse bevestigden twee
grootmeesters dit gevoel door geen snelle remise te vinden − oftewel:
hier heb je bedenktijd nodig, die ik niet had.
Ik besefte met
de partijzet (38...12-18) dat ik mijn schepen achter me verbrandde
−eigenhandig neem ik afscheid van het blokje 1-7-11-12− maar zag niet
direct wat me kon overkomen.
Een grote fout, die de partij in feite beslist. Het was nog niet te
laat om met
39...19-24 (dreigt hergroepering met
13-19) 40.32-28 23x32 41.27x38 18x27 42.21x32 af te
dwingen. Wit staat na 11-17 wel degelijk wat beter, maar
de schijven op de lange vleugel van zwart komen weer in beweging en
bij een normaal verloop zal dit remise worden.
Het lijkt alsof wit simpelweg een dam-voor-1 heeft,
terwijl de zwarte voorste schijven nergens heen gaan. Maar zoals wel
vaker met dammen, is de realiteit weerbarstig. 45...7-11! 46.16x7 1x12 47.21-17
53.48x39 38-42 54.10-4 42-48 55.4x18 48x25 en het
resterende 4x2-eindspel is remise... Ik begin er niet eens aan om te
tellen hoeveel enige zetten zwart tot zover heeft moeten spelen om
hier te geraken (en hoeveel zwart er nog moet vinden). Kortom: de
praktische waarde van deze variant is erg klein en ik beschouw
39...23-29? als de beslissende fout.
Zwart is doorgebroken − zo
lijkt het althans. De schijf op 37 kan helaas echt niet dóór in
verband met 22-17! 11x31 26x46. En die schijven 1-6-7-11 zijn ook
niet zo lekker te offeren om de doorbraak wel mogelijk te maken...
Zwart is nog op dam gekomen, maar het lost helemaal niets
op. Veld 41 is nog steeds taboe, net als 29/24/20/15 (39-33+),
waardoor de zwarte dam niet meer uit de hoek komt. Een schitterend
beeld dat nog steeds recht doet aan de opzet van de partij: de
opsluiting van de zwarte korte vleugel is nog steeds een feit! Ik
staakte dan ook de strijd.
Slump leverde hiermee zijn beste
partij van het toernooi af: een goede openingskeuze, sterk vervolg en
vooral een uitstekende tactische keuze om niet de chaos in te gaan
met 29.36-31!?, maar een variant te kiezen waarin wit −met druk op de
klok− het zwart lastig kan maken en dat bleek. In een bestek van drie
schamele zetten veranderde een nagenoeg gelijkwaardige stand in een
verloren stand!
Ik hoop dat je genoten hebt van deze analyse −
het was leuk om te maken. Ik kijk met gemengde gevoelens terug op de
partij: het is altijd schitterend om zo'n gevecht op hoog niveau te
leveren, maar de uitslag had ik natuurlijk graag anders gezien. De
volgende keer dat ik voor Damkunst schrijf, zal ik proberen een
winstpartij mee te nemen!
PS Wil je meer lezen over deze
opening en dit speltype? Dan moet ik je in eerste instantie
teleurstellen: ik ben niet bekend met veel materiaal. Behalve dan
over een partij die je móét kennen: Boomstra-Atse, WK 2015
(uitgeroepen tot mooiste partij van het toernooi). Sijbrands heeft
hierover geschreven in zijn Volkskrantrubriek op 24 december 2015 en
2 januari 2016. Zoek het op!
